Ciężkowice

Ciężkowice

Rys historyczny:

Ciężkowice - w przeszłości nazywane były także: Cieszkowice i pośrednio Cięszkowice. W XIX wieku obie nazwy stosowano zamiennie razem z pośrednią - Cięszkowice.

Ciężkowice wzięły swoją nazwę od nazwiska Cieszek, człowieka, który osiedlił się w tej części dzisiejszego Jaworzna.

Lokację Ciężkowic należy zaliczyć do wieku XIII. W pierwszej połowie XIII w. Ciężkowice (podobnie jak wsie Długoszyn i Jaworzno) były prawdopodobnie własnością możnego małopolskiego rodu Świebodziców-Gryfitów. Prawdopodobnie w 1228 r. Gryfici przekazali ją benedyktynką tynieckim. W 1243 r. Ciężkowice wraz z wydobytym tam ołowiem nadał klasztorowi w Staniątkach Konrad Mazowiecki. Fakt posiadania Ciężkowic przez klasztor potwierdza także bulla papieża Innocentego IV z 1253 r. W 1253-54 klasztor staniątecki ostatecznie utracił Ciężkowice.

W 1407 r. występuje w źródłach sołtys Mikołaj, a w 1428 r. przed sądem wójtowskim Chrzanowa toczyła się sprawa o zabójstwo dokonane na Jakubie, sołtysie Ciężkowic. W 1440 r. sołtysem był Stanisław, kmieć z Byczyny, ale już w rok później sołectwo to zostało podzielone między Jana z Ciężkowic i Alberta z Garbar pod Krakowem. W 1531 r. znalazło się ono w rękach szlachcica Filipa, który przyjął nazwisko Ciężkowicki.

W czasach Jana Długosza Ciężkowice należały w połowie do biskupa krakowskiego, a w połowie do tenuty będzińskiej, dzierżawionej przez Szczepana Pogórskiego. Po Szczepanie tenutę będzińską objął Benedykt Pogórski, który wydzierżawił ją Piotrowi i Stanisławowi Szafrańcom. W 1479 r. rozgraniczono w Ciężkowicach domenę królewską od biskupiej. Do biskupa krakowskiego miała należeć jedynie trzecia część tej wsi oraz sąsiednie Luszowice.

Za czasów Leszka Białego toczyły się tu boje Konrada Mazowieckiego z Henrykiem Brodatym o "srebrodajne pola".

W 1519 r. dowiadujemy się o istnieniu drogi z Jaworzna do Ciężkowic, a w 1534 o drodze ciężkowickiej biegnącej na zachód od stoku ze źródłem.

Źródła podają, że w 1743 roku w Ciężkowicach były 33 domy, a w niespełna 50 lat później już 131.

W XVIII w. stała w Ciężkowicach karczma, 2 młyny, palarnia, nowy browar i owczarnia, a z rzemieślników źródła wymieniają kowala, krawca i szewca. Na moście nad potokiem Łużnik pobierano myto, tędy prowadził trakt z Krakowa do Wrocławia.

W latach 1815-1846 a więc w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej Ciężkowice wraz z Luszowicami, Górami Luszowskimi, Kościelcem, Piłą, Płazą, Pogorzycami,Oblaszkami, Bolęcinem, Grojcem i Rudnem tworzy gminę wiejską z siedzibą wójta w Kościelcu. Łączna liczba mieszkańców 3 608. Numer urzędowy gminy to XX, w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej było 17 gmin wiejskich i 9 miejskich.

W pierwszej połowie XIX w. szukano tu węgla, a czynił to zamożny bankier z Wiednia Maks Low Beer. Bagnisty teren utrudniał wydobycie kopaliny i około 1890 r. zaprzestano eksploatacji.

Na przełomie XVIII i XIX w. na miejscu obecnego kościoła ówcześni mieszkańcy wybudowali kaplicę poświęconą św. Rozalii z Palermo, patronce broniącej przed zarazą i różnymi zagrożeniami. W 1903 r. kaplicę powiększono lecz nadal mogła pomieścić tylko siedemdziesiąt osób.

XX wieczna parafia w Ciężkowicach oficjalnie zaczęła funkcjonować 1 listopada 1921 r. W latach 1924-1927 trwały prace przygotowawcze pod budowę nowej świątyni. W sierpniu 1928 r. powstały fundamenty. Dopiero pięć lat później zaczęto wznosić mury według projektu krakowskiego architekta profesora Wojtyczki.
3 września 1933 r. Arcybiskup Adam Stefan Sapieha dokonał poświęcenia kamienia węgielnego pod ołtarzem. 23 grudnia 1934 r. ks. Prałat S. Skoczyński poświęcił ołtarz, a ksiądz A. Mroczek odprawił
pierwszą mszę św. w nowym kościele, który za patronkę przybrał Matkę Bożą Nieustającej Pomocy. Dopiero w 1975 r. dobudowano wieżę. Miejscowe grono pedagogiczne ufundowało obraz przedstawiający wizerunek Patronki (1936 r.) namalowany przez malarza B. Rutkowskiego. Natomiast 21 marca tego roku odbyły się pierwsze misje święte, w czasie których zawierzono parafian pod opiekę Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
W 1954 r. parafia otrzymała relikwie bł. Bronisławy i św. Andrzeja Boboli.
W czterdziestą rocznicę poświęcenia kościoła (1974r.) Ciężkowice odwiedził JE Kardynał Karol Wojtyła, który udzielił sakramentu bierzmowania oraz poświęcił figurę Chrystusa Króla.

W 1962 powstaje pierwsza koncepcja budowy Elektrowni "Jaworzno III" o mocy 4 x 300 MW z lokalizacją w Ciężkowicach. 7 IX 1966 zapada decyzja Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie nr
35/66 o lokalizacji szczegółowej Elektrowni "Jaworzno III". Niestety (albo na szczęście) wybrano inną lokalizację elektrowni. Została wybudowana na przeciwległym krańcu Jaworzna, w pobliżu Elektrowni Jaworzno II.

Lucyny Burek napisała książkę pod tytułem "Historia parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Jaworznie Ciężkowicach" i została wydana w nakładzie 1 500 egzemplarzy.

W 1972 r. Ciężkowice przyłączono do Jaworzna.

Charakterystyczne obiekty i miejsca:

► Kościół parafialny pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy;
► Stacja PKP Jaworzno-Ciężkowice z czasów zaboru austriackiego;
► Zabytkowy cmentarz parafialny z około 1656 roku, ul. Ludowa;
► Kaplica murowana, słupowa z połowy XIX w., dach namiotowy, z przodu wnęka z figurą ludową, fundowana przez Maksa Loewa Beera, ul. Grabańka;
► Kapliczka przydrożna, słupowa z połowy XIX w., zbudowana z kamienia łamanego, dach siodełkowy, w ścianie frontowej wnęka, zlokalizowana na dawnym cmentarzu powstańczym, ul. Ciężkowicka;
► Kapliczka murowana, słupowa z 1580 r.,otynkowana, kryta dachem siodełkowym, z przodu wnęka, zbudowana w dawnej osadzie srebrników ul. Luszowicka, okolice "Suchego Stawu";
► Pomnik ku czci ofiar terroru. Wzniesiony ku czci 20 mieszkańców Ciężkowic zamordowanych 5 czerwca 1940 r. w odwet za zabicie komendanta policji niemieckiej w Sosnowcu Ottego Kremlinga; nazwiska, ul. ks. A. Mroczka, w pobliżu SP Nr 18;
►  Rezerwat przyrody Dolina Żabnika w kompleksie leśnym "Kolawica". Obszar kilku typów siedliskowych: Potok Żabnik wraz z jego rozlewiskami, zabagnieniami i zastojami, boru sosnowego i mieszanego z licznymi polami i terenami piaszczystymi oraz szuwarowiska i niewielkie płaty torfowisk. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie kilkuset gatunków roślin naczyniowych, wśród nich kilkudziesięciu gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych w skali kraju. Bogato reprezentowany jest świat zwierząt - ok. 100 gatunków, w tym 44 podlegające ochronie prawnej. Na szczególną uwagę zasługuje stanowisko ponikła igłowatego, rośliny uznawanej dotychczas za wymarłą w regionie. W Jaworznie występuje jedynie w rezerwacie "Dolina Żabnika";
► "Suchy Staw";
► Góra Przygoń (354,5 m n.p.m.)- najwyższe wzniesienie w Jaworznie. Nazwa góry pochodzi od w. gonić - przyganiać. W XIV w. miejsce było mocno przekopane przez poszukiwaczy galeny. Obecnie spotyka się tu rowy i doły po wykopach, rośnie karłowata sosna, świerki, dzika róża, tarnina. Obszar ten jest doskonałym punktem widokowym o dużych walorach przyrodniczych. Okoliczne remizy leśne i zarośla śródpolne to gratka dla każdego przyrodnika. Stąd rozpościera się malowniczy widok na Olkuską Puszczę, z dala widać "Diablą Górę". Na szczycie Góry Przygoń znajduje się wieża przeciw pożarowa, wysoka na około 30 metrów;
► Góra Chrzanowska (333 m n.p.m.);
► Góra Wielkanoc (331 m n.p.m.);
► C.H. Centrum i C.H. Lewiatan;
► Remiza Strażacka Ochotniczej Straży Pożarnej, ul. Ks. Mroczka 35;
► Przychodnia Weterynaryjna;
► Przychodnia zdrowia;
► Klub Środowiskowy "WEGA" MCKiS;
► Stadion klubu LKS Ciężkowianka (klub istnieje od 02.01.1950 r.,  stadion zmodernizowano w 2007 r.);
► Stadnina koni - "Trójka" Hippiczny Ośrodek Rehabilitacyjno-Rekreacyjny Fundacji Energetyka na Rzecz Polski Południowej), ul. Filomatów 37;
► Przedszkole Miejskie nr 4;
► Szkoła Podstawowa nr 18 im. T. Kościuszki;
► Filia Biblioteki Miejskiej przy ul. Wyzwolenia 2;
► Pomnik Przyrody - dąb szypułkowy, ul. Grabańka;
► Pomnik Przyrody - 4 dęby szypułkowe, ul. Luszowicka w wieku ok. 170 lat;
► Pomnik Przyrody - 4 dęby szypułkowe, ul. Luszowicka w wieku ok. 190 lat;
► Pomnik Przyrody - dąb szypułkowy, ul. Bobrowa Górka w wieku ok. 160-180 lat;
► Pomnik Przyrody - lipa drobnolistna, ul. Jodłowa (osada leśna) w wieku ok. 120 lat;
► Remizy leśne i łąki śródleśne "Pola Mostki" i częściowo "Krupka". Obszar o znacznych walorach krajobrazowych. W rejonie tym istniała niegdyś osada srebrników, a do czasów współczesnych zachowała się kapliczka słupowa, murowana z 1580 r. w okolicy "Suchy Staw" ;
► Potoki: Łużnik, Kozi Bród, Jaworznik, Żabnik;
► Miejsca, osiedla zwane niekiedy przez mieszkańców "dzielnicami Ciężkowic": Grabańka, Bobrowa Górka, Rzym, Skotnica, Pogąście, Wodka, Górka, Ręka, Pod Łużnikiem, Pod Leszczyną, Kolawica, Sosina (nie zalew), Zazdrosna, Głaziec, Klucz, Krzemionka, Krupka, Chyby;
► Remizy leśne i łąki śródleśne: Lisia Górka (duże skupiska przylaszczki, storczyków), Brzeziny, Pasternik, Ruściska, Polamrowce, Pasieki, Zagórze, Obcinki, Doliska, Pokrocie, Jankowe Górki, Pogorzela, Przyłogi, Zabłocie, Gródek;
► Czarne Bagno - znajduje się nad strumieniem Żabnik. Już w XVI w. wydobywano tu błotną rudę, którą wytapiano na miejscu. W bagnistym lesie między Żabnikiem a Łużnikiem znaleźć można ślady prażarek i dymarek. W 1900 r. wiedeński przedsiębiorca Maks Low Beer próbował wydobywać tu węgiel, ale bagnisty muł zatapiał sztolnie. Pracowało tu 23 górników i kilkunastu wozaków. Kopalnię zamknięto w 1905 r.;
► Bagienko - na terenie Jaworzna jest kilka nazw tego typu, oznacza dosłownie teren podmokły, trzęsawisko. Powstały już w XVI w. w czasie poszukiwania tu błotnej rudy;
► Bania - to nazwa wzgórza na terenie Ciężkowic, dosłownie teren kulisty. Dawniej był to las, ale poszukiwacze srebra rozkopali wzgórze. Działo się to w XVI w. Owych kopaczy nazywano "węgrzynami" czyli sezonowymi robotnikami, wędrowcami. Roztacza się tu piękny widok na okolice;
► Bobrowa Górka - nazwa od słowa bobrować, kopać, ryć. W XVI w. na tym terenie szukano galeny, stąd poryte pola. Często kopaczy zwano bobrownikami, robakami, mrowcami. Istniały tu między Klinem a Ciężkowicami małe miechy-dymarki. Urobek odwożono do Będzina i Olkusza. Obecnie ciekawe miejsce widokowe;
► Bór Biskupi - las i tereny przemysłowe we wschodniej części Ciężkowic, znajduje się tu m. in. piaskownia (kopalnia piasku) a także pompownia wody dla pobliskiej Elektrowni Siersza. Nazwa pochodzi od pobliskiej miejscowości Bór Biskupi , obecnie dzielnicy Bukowna. Najpierw był Bór dopiero w 1900 r. dodano Biskupi. Pochodzi to stąd, że mieszkańcy owego Boru w XIII w. należeli do krakowskich biskupów;
► Młyny Serafińskie- jak podają stare metryki tu żyła rodzina Serafinów. Posuadali od króla Jana III Sobieskiego przywilej na prowadzenie młyna za dostawę kaszy dla wojsk, idących pod Wiedeń w 1683 r. Owe młyny były w Ciężkowicach za Czerwonym Bagnem, gdzie wydobywano rudę i torf. Drugi taki przywilej dostał Sebastian Serafin od króla dnia 14 XII 1788 r. W 1863 r. ukrywali się tu powstańcy , którzy zimą 1864 r. walczyli jeszcze nad Przemszą i pod Olkuszem. W 1843-45 ukrywali się tu partyzanci AL i AK z BoruBiskupiego;
► Pasieki - tak w Ciężkowicach nazaywano łąki gdzie wypasano stada bydła. Nie były to jednak pasieki pszczele, jakby sugerowało to współczesne nazewnictwo;
► Pasternak - nazwa od wyrazów paść-wypaść. W przeszłości każdy właścieciel łąk w Ciężkowicach czy Jeleniu miał swój pasternak, łąkę, gdzie mógł wypasać swoje owce i krowy;

bibliografia

Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010