Dąb

Dąb

Rys historyczny:

Dąb - leży przy drodze przelotowej Jaworzno - Chełmek w południowej części miasta za tzw. "węzłem jeleńskim".

Dąb swoją nazwę zawdzięcza rosnącemu tu przed laty lasowi dębowemu, zwanego dębnikiem. Rozwój przemysłu zwłaszcza hutniczego i kopalnianego w pobliskich ówczesnych wsiach spowodował, że do dnia dzisiejszego te okazy liczymy na sztuki. Przy głównej ulicy tj. ul. Dąb rośnie obecnie kilka dębów szypułkowych w wieku 200 - 300 lat, są one objęte ochroną prawną jako tzw. pomniki przyrody. Inną teorią nazewnictwa tej miejscowości jest fakt posiadania jej w średniowieczu przez rodzinę Dębińskich.

W odległej przeszłości, w lasach nad Przemszą istniała niewielka osada robotników leśnych, którzy wyrąbywali lasy należące do dworu, przecierali drewno w miejscowym tartaku, a następnie spławiali je Przemszą.

Nad Przemszą również z miejscowego drewna budowano galary i łodzie (resztki jednej łodzi są zatopione w Przemszy powyżej wpływającej Matyldy).

W przeszłości Dąb należał do "klucza bobreckiego". Do klucza tego należały także wsie: Bobrek, Chełmek, Gromiec i Libiąż Wielki. Klucz ten wchodził w skład majątku możnowładców świeckich, najpierw Ligenzów, później Dębińskich i Ogińskich.

W latach 1815-1846 a więc w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej (Wolnego Miasta Krakowa) Dąb wraz z Chełmkiem, Gorzowem, Gromcem, Bobrkiem, Libiążem Wielkim i Wymysłowem tworzy gminę wiejską z siedzibą wójta w Bobrku. Łączna liczba mieszkańców 3 566. Numer urzędowy gminy to XVIII, w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej było 17 gmin wiejskich i 9 miejskich.

W roku 1846 Dąb podobnie jak całe Jaworzno podzieliło losy "Powstania Krakowskiego" - weszło w skład Wielkiego Księstwa Krakowskiego w ramach zaboru austriackiego. Dokładnie rzecz biorąc weszło w skład Królestwa Galicji i Lodomerii, które to wraz z Księstwem oświęcimskim i zatorskim tworzyło jedną prowincję koronną - Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator.

W ramach zaboru austriackiego Dąb stanowił odrębną gminę wiejską z własną radą gminną i wójtem.

Jako samodzielna gmina Dąb utrzymał się do końca lipca roku 1934.

W 1910 roku otwarto w Dębie 4-klasową szkołę powszechną (przedtem niektóre dzieci uczęszczały do szkoły w Jeleniu). Prawdopodobnie od tej pory prowadzone były w szkole lekcje religii. Gospodarze posiadający konie zobowiązani byli do przywożenia i odwożenia księdza z Libiąża. Częste przy tym były przypadki, że ksiądz, szczególnie ksiądz kanonik Franciszek Flasiński, w okresie letnim przychodził na lekcje religii piechotą, drogą przez las. Zdarzał się również, że dzieci szkolne wychodziły przed księdza aż pod przejazd kolejowy ( mniej więcej połowa drogi). Przynoszono wówczas od dróżnika kolejowego (Pana Sworzeniowskiego) stół i krzesło, wokół których na ziemi siadały dzieci i w ten sposób, na wolnym powietrzu, w połowie drogi między Libiążem i Dębem odbywały się lekcje religii. Normalnie nauka religii odbywała się w budynku szkolnym. Dopiero po usunięciu religii ze szkół przez władze oświatowe naukę tę prowadzono w domach prywatnych, a w końcu w częściowo oddanym do użytku, budowanym punkcie katechetycznym.

Miejscowość od 1 sierpnia 1934 jako gmina wiejska wszedła w skład gminy zbiorowej wiejskiej Chełmek. W skład gminy oprócz Dębu i Chełmka weszły także: Gromiec, Gorzów i Bobrek. W okresie przed II Wojną Światową majątek Dąb był własnością Sapiechów.

W czasie okupacji niemieckiej Dąb podlegał burmistrzowi w Chełmku. Podobnie po II Wojnie Światowej, aż do reformy administracyjnej w roku 1954 należał do gminy Chełmek.
Jak już wspomniano wcześniej jednostka w takiej postaci została zniesiona w roku 1954, a dokładnie 29 września, wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin. Dąb utworzył wtedy wraz z Jeleniem gromadę Jeleń.

Gromada Jeleń w 1958 zostaje osiedlem. Osiedle było jednostką podziału terytorialnego, czymś pomiędzy wsią a miastem.

W 1960 do osiedla Jeleń dołączono część Jaworzna tj. Bory "Szyb Sobieski".

W 1973 zostały zlikwidowane osiedla i gromady. Jeleń otrzymał prawa miejskie, od 1 stycznia 1974 staje się miastem. Od Jelenia zostaje odłączony przysiółek Bory "Szyb Sobieski", który staje się ponownie częścią Jaworzna.

W 1977 Jeleń wraz z Dębem zostaje włączony do miasta Jaworzna. Przyczynkiem do przyłączenia Jelenia do Jaworzna był niewątpliwie fakt ekonomiczny - związany z odłączeniem przysiółka Bory "Szyb Sobieski" (1974 r.) a więc w zasadzie kopalni "Sobieski", która weszła w skład nowo powstałej jednostki - KWK "Jaworzno".

Dąb jest często utożsamiany z Jeleniem, co zapewne ma swoje historyczne uzasadnienie, nie długie ale ma. Powstał nawet twór słowotwórczy "Jeleń-Dąb" co nie bardzo przemawia do mieszkańców tej okolicy jak i Proboszcza Libiąża, który także twierdzi "jaki to Jeleń..." (ks. prałat Stanisław Marchewka). A wiadomo, że Dąb należy do parafii w Libiążu...

W dzielnicy tej znajduje się między innymi oczyszczalnia ścieków, która oczyszcza ścieki nie tylko z terenów miasta Jaworzna ale także z pobliskiego Chełmka (od roku 1999) i częściowo z Mysłowic. Zakład ów znajduje się pomiędzy wspomnianą już drogą przelotową Jaworzno - Chełmek a rzeką Przemszą, od południa teren ogranicza kanał Matylda, będący dopływem Przemszy. Oczyszczalnia należy do Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji (MPWiK) w Jaworznie .

W czasach zaborów na rzecze Przemsza, w obecnej dzielnicy Jaworzna znajdowała się granica prusko-austriacka. Z tamtego okresu pozostały dwa słupy graniczne . Jeden znajduje się przy budynku dawnej komory celnej ( ul. Celników ) w Jeleniu a drugi w rejonie oczyszczalni ścieków w Dębie. W czasie gdy budowano oczyszczalnię (koniec XX w.) komuś przeszkadzał owy słupek graniczny i kazał go wykopać. Przyjechał sprzęt ciężki, słupek wykopano i gdzieś wywieziono. Fakt zniknięcia słupka nie umknął mieszkańcom pobliskim domostw. Jeden z nich spytał się kierownictwa budowy oczyszczalni gdzie jest owy słup graniczny, bo pytała o niego prokuratura. Po tak zadanym pytaniu w niedługim czasie obiekt wrócił na swoje miejsce i stoi do dnia dzisiejszego.

Dąb podobnie jak Koźmin i Cezarówka Górna należy do archidiecezji krakowskiej. Dąb nie ma własnej parafii, znajduje się tu tylko stara przedwojenna kaplica dojazdowa przynależąca do parafii Przemienienia Pańskiego w Libiążu. Kaplica jest pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Historia jej sięga roku 1933.

W 2011 roku znaleziono w starej opuszczonej stodole obraz kultu "Jezu ufam Tobie". Być może jest to obraz autorstwa Franciszka Sokołowskiego z Niepołomic tego do końca nie wiadomo. Obecnie wisi na głównej ścianie w tutejszej kaplicy.

Charakterystyczne obiekty i miejsca:

► Kaplica pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy, ul. Dąb 54 - krótki opis;
► Znaleziony obraz w Kaplicy pod wezwaniem MBNP - krótki opis;
► Oczyszczalnia ścieków Jaworzno - Dąb;
► Kapliczka murowana przydrożna prawdopodobnie z XIX w., czworoboczna z wnękami z trzech stron, w górnej wnęce frontowej ludowa figurka Chrystusa Frasobliwego, dach namiotowy kryty blachą, otynkowana, ul. Dąb;
► Słup graniczny w okolicy oczyszczalni ścieków, w widłach rzeki Przemsza i potoku Byczynka;
► Pomnik przyrody - wiąz szypułkowy "Wincenty" w wieku ok. 220 lat, ul. Dąb;
► Pomniki przyrody - Dąb "Stanisław" i " Filip" w wieku ok. 270 i 320 lat, ul. Dąb;
► Las Borecki, Las Dąb;
► Remizy leśne i łąki śródleśne Nadstawie i Bakanki;
► Rzeka Przemsza, potok Byczynka (zwany też Ponikwicz) i Kanał Matylda (zwany także Śmierdzionką, Śmidrą lub Kątecką);
► Ogiernia - już w XIII w. wypasały się tu stada koni kasztelanii w Chrzanowie. Ligęzowie byli doskonałymi hodowcami bachmatów (rodzaj koni tatarskich). Tu zaopatrywali się w konie dowódcy husarii Jana III, kiedy szedł w 1683 r. na odsiecz Wiedniowi. Dembińscy, Potoccy, Lubomirscy, Grabińscy kupowali dziesiątki koni dla swoich drużyn. Były tu liczne stawy rybne, które dostarczały tłustego karpia na dwory w Zatorze, Chrzanowie, Krzeszowicach. Są tu liczne złoża borowiny;
► Czarny Las - jest to szczątkowy las na bagnach Kępnicy. Tu również szukano błotnej rudy w XVI w. i odwożono ją do Mysłowic, gdzie istniały małe kuźnie czyli huty o których wspomina Walenty z Rozdzienia w dziele "Officina ferraria" z 1612 r.;

bibliografia

Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010