Lata 1901-1917

Jaworzno - historia w ździebełku :

Do 1795 * 1796-1900 * 1901-1917

1918-1939 * 1939-1945 * 1945-1989

1901 (21 września)- Ustawa Sejmu Krajowego z 21 września 1901 sankcjonuje, że Jaworzno podlegać będzie ustawie gminnej zwanej "małomiasteczkową" z 9 lipca 1896 r. W praktyce oznacza to przyznanie praw miejskich dla Jaworzna. Fakt ten był jedynie usankcjonowaniem rzeczywistego stanu rzeczy, gdyż miejscowość spełniała już wiele funkcji właściwych dla miasta.
1902- Cmentarz żydowskim w Jaworznie (obecnie w Podłężu, przy obecnej Alei J. Piłsudskiego) został przejęty na własność przez jaworznickie stowarzyszenie dobroczynności "Chesed we Emes". Wcześniej cmentarz był w prywatnym władaniu rodziny Besterów.
1903- Podjęto decyzję o budowie w Jaworznie nowej elektrowni turbinowej. Zlokalizowano ją na terenie kopalni "Fryderyk August" (późniejszym Piłsudskim). Wybudowano nową kotłownię, a w niej zainstalowane były 2 kotły walczakowe systemu Garbe o powierzchni ogrzewalnej 230 m2 każdy i ciśnieniu 12 Atm. Turbozespół o mocy 800 kW przy napięciu 3150 V wraz z rozdzielnią stanowił obiekt o dużej nowoczesności. W niedługim czasie na jaworznickim rynku zapłonęły pierwsze elektryczne latarnie.
1903 (19 września)- Uroczyste poświęcenie nowej świątyni w Szczakowej.
1903- W Szczakowej założona została "Przyjaźń" czyli Stowarzyszenie Katolickich Robotników. Założycielami byli m. in. Antoni Raczek, Franciszek Obacz, Antoni Starczyk, Jan Podgórski, Kazimierz Skuza, Jan Gaj, Józef Nieużyta, Edmund Bernisch
1904 (17 stycznia)- Jan Mzyk wystąpił na wiecu z ostrą krytyką stosunków w miejscowej Kasie Brackiej oraz postępowania Zarządu Gwarectwa wobec robotników, a także z żądaniami podwyższenia emerytur i zasiłków dla bezrobotnych. Na zebraniu tym podjęto także inicjatywę zbierania składek na budowę domu robotniczego w Jaworznie.
1904 (15 sierpnia)- Na zgromadzeniu w Długoszynie w domu Szymona Radki ks. Stojałowski omówił stosunki w parlamencie, krytykując dominację w nim Niemców nad przedstawicielami narodowości słowiańskiej. Wzywał do organizowania się robotników w "Bratniej Pomocy" i podjęcia zabiegów o uzyskanie własnego budynku, w którym można by organizować zebrania i prowadzić bibliotekę.
1904 (17 sierpnia)- Wielki Pożar w Byczynie, spłonęło 60 domów i 50 stodół.
1904 (2 grudnia)- Powstał Związek Kredytowy dla Handlu i Przemysłu w Jaworznie.
1905- W Szczakowej zaczęło działać koło Towarzystwa Szkoły Ludowej. W 1911 r. Zarządem kierował Roman de Martini.
1905- W Jaworznie działa Towarzystwo Esperantystów (Societe Esperanto en Jaworzno) z Henrykiem Kazimierzem Reimanem na czele.
1905 (9 marca)- Utworzono szkołę ludową w Jęzorze. 9 marca odbyła się oficjalna inauguracja. Początkowo szkoła mieściła się w budynku na tzw. "łąkach". Łąki te rozciągały się pomiędzy dzisiejszym Jęzorem, a pobliskim Wysokim Brzegiem. Dziś ów teren porasta las i nie ma śladu po jakichkolwiek zabudowaniach. Do 1953 r. Jęzor był przysiółkiem Jaworzna, obecnie jest dzielnicą Sosnowca.
1905 (20 kwietnia)- W Jęzorze zaczęło działać koło Towarzystwa Szkoły Ludowej. A jego pierwszy zarząd stanowili: Michał Pyrgies, Tomasz Dudek, Paweł Serafin, Jan Wędzich, Walenty Tryner, Józef Wróbel.
1905 (kwiecień)- W trzech kołach wyborczych w Jaworznie wybranych zostało 36 radnych i 18 zastępców. W wyniku wniesionych protestów zebranie konstytucyjne odbyło się dopiero 15 lutego 1906 r. Członkami zwierzchności gminnej zostali wybrani wówczas: Wawrzyniec Brożek, Mieczysław Biskupski, dr Wacław Damski, Jan Herner, Hugon Kowarzyk i Neufeld Myloch. Zastępcą naczelnika został Wawrzyniec Brożek.
1906- W Jaworznie rozpoczęło funkcjonowanie miejscowe koło Unii Górników Austriackich. Pierwszym przewodniczącym jego Wydziału został Grzegorz Słowik. Unia Górników miała charakter związku zawodowego, zajmowała się głównie problemami bytowymi, sprawami ubezpieczeń od wypadków, emeryturami jak i reprezentacją w samorządzie gminnym czy Sejmie Krajowym.
1906- W Dąbrowie powstała Galicyjska Huta Szkła Gattermayer i Zahradnik z siedzibą w Jaworznie. Początkowo jako spółka jawna później komandytowa. Istniała do 1912 r.
1907- W połowie roku Ks. Stojałowski i Stohandel włączyli się w pertraktację pomiędzy górnikami a Gwarectwem w obliczu zagrożenia strajkowego. Doszło wtedy do podpisania umowy, w której Gwarectwo zobowiązało się dostarczać corocznie 20 ton węgla z przeznaczeniem dla inwalidów i wdów po górnikach.
1907- Rozwiązano Radę Miasta Jaworzna, władzę przejął komisarz Jan Nowak z 9 osobową Radą Przyboczną.
1907 (25 kwietnia)- W Sali "Przyjaźń" Ks. Mytkowicz ostro skrytykował panujące od dwóch lat szkodliwe stosunki w gminie. Na jego wniosek uchwalona została rezolucja protestująca przeciwko rządom komisarycznym i postulat rychłego przeprowadzenia wyborów.
1907 (8 maja)- Powstała Kasa Stefczyka na Pieczyskach. Kasa miała charakter oszczędnościowo-pożyczkowy, była źródłem taniego kredytu i ochroną przed lichwą żydowską.
1907- Zarówno Ks. Mytkowicz jak i inni mieszkańcy Jaworzna głośno protestowali przeciwko dużym wpływom Jaworznickiego Gwarectwa na decyzje władz miejskich. Żywą dyskusję wywołała sprawa zabezpieczenia wody dla Jaworzna, gdyż na skutek prac górniczych wysychały studnie, a ujęcie z szybu "Leopold" nie zabezpieczało potrzeb mieszkańców.
1907 (27 października)- Otwarta została "Sokolnia" zbudowana kosztem 60 tys. koron. W "Sokolni" mieściła się biblioteka i czytelnia. Towarzystwo "Sokół" urządzało systematycznie obchody uroczystości narodowych i rocznic, ćwiczenia gimnastyczne dla młodzieży, wieczornice i przedstawienia amatorskie, prowadziło także własny 24 osobowy chór amatorski.
1909- Powstała biblioteka i czytelnia Towarzystwa Oświaty Ludowej na Starej Hucie. Kierownikiem w 1910 roku był Jan Furdzik. Biblioteka posiadała 90 książek i 160 stałych czytelników.
1909- Z inicjatywy "Przyjaźni" założone zostało w Jaworznie Towarzystwo Szkoły Ludowej, prowadzące własną bibliotekę i czytelnię, którego prezesem był ks. Jan Sosin, a sekretarzem Józef Kielski.
1909 (24 stycznia)- Powstała Kasa Stefczyka w Szczakowej. Kasa miała charakter oszczędnościowo-pożyczkowy. Do pierwszego zarządu Kasy obejmującej swym zasięgiem także Długoszyn, wybrani zostali kierownik szkoły Jan Podgórski, rolnicy Jędrzej Gaj, Jan Pieczara, Szczepan Klem.
1909 (lipiec)- Założona została "Bratnia Pomoc" w Jeleniu z Janem Wierzbickim i Błażejem Banasikiem na czele, której siedziba mieściła się w domu Marianny Sidłakowej.
1909 (3 września)- Ogłoszono strajk górników jaworznickich kopalń. Strajk miał przebieg łagodny, trwał do 28 października. Dla zabezpieczenia spokoju władze sprowadziły kompanię wojska z Jarosławia. Tygodnik Chrzanowski pisał wtedy tak : "jest wielu biedaków, obarczonych licznymi rodzinami, którzy cierpią biedę i niedostatek. Szczęście, że bogatsi górnicy ich wspomagają. Posłowie niektórzy stale tu przybywają np. Stojałowski, Stohandel, odbywając wiece, ale wszelkie pertraktacje nie odnoszą skutku".
1909 (listopad, grudzień)- Odbyły się kolejne wybory do rady miejskiej. Tygodnik Chrzanowski z okazji wyborów pisał, że nowa rada musi działać tak, "ażeby miasto Jaworzno liczące przeszło 10 tysięcy ludności, leżące na kresach tuż w pobliżu granicy pruskiej,podnieść do rzędu miast kulturalnych. Jedną z najważniejszych spraw było by zaprowadzenie w mieście wodociągów ze zdrową wodą (...) zorganizowanie urzędu gminnego na zasadach ustawy dla większych miast, zaprowadzenie bruków,oświetlenia lepszego, uporządkowania ulic, przestrzegania ustawy budowlanej i wielu innych spraw".
1909- Dane źródłowe podają, że działały Kółka Rolnicze w Byczynie, Dąbrowie, Długoszynie, Jaworznie, Jeleniu i Szczakowej. Organizacje te spełniały wówczas ważne role społeczno - gospodarcze. Propagowały nowocześniejsze formy gospodarowania, zaopatrywały mieszkańców w podstawowe artykuły sprowadzane do organizowanych pod ich pieczą sklepów.
1909- Przedsiębiorstwo Wapna i Cegieł jako Pierwsza Galicyjska Fabryka Portland Cementu wybudowała własną elektrownię.
1910- Przy ulicy Franciszka Józefa, obecnie ul. ks. Stojałowskiego, postawiono drugi dom modlitwy w Jaworznie dla wyznawców religii mojżeszowej, tzw. "Chrzanower Szul". Uczęszczali do niego Żydzi ortodoksyjni i ci którzy chcieli zostać rabinami.
1910- Dane źródłowe podają, że z pośród 56 miejscowości Galicji Zachodniej podlegających ustawie gminnej tylko Jaworzno, Oświęcim i Chrzanów przekraczały 10 tys. Mieszkańców. Dane dotyczą okresu pierwszych 10 lat XX w.
1910 (23 czerwca)- Powstała Kasa Stefczyka w Jaworznie. Kasa miała charakter oszczędnościowo-pożyczkowy.
1911- Józef Kielski kierował Stowarzyszeniem Kupców i Kramarzy w Jaworznie. Organizacja zrzeszała ok. 200 osób, w tym Kółka Rolnicze z Dąbrowy i Niedzielisk.
1911(9 stycznia)- Powstała Kasa Stefczyka w Jeleniu. Kasa miała charakter oszczędnościowo-pożyczkowy.
1912 (24 marca)- W Jęzorze został założony teatr i chór włościański, prowadzony przez Antoniego Trynera. Funkcjonowała tu także Czytelnia Robotnicza kierowana przez Jerzego Matrasa. Do 1953 r. Jęzor był przysiółkiem Jaworzna, dzisiaj jest jedną z dzielnic Sosnowca.
1912- W jaworznickiej elektrowni kopalni "Fryderyk August" zainstalowano trzeci kocioł o powierzchni 230 m2. Przy zespołach prądu stałego zainstalowano przetwornice prądu stałego na prąd zmienny trójfazowy o napięciu 3150 V.
1913- Do Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Jaworznie przyłączyła się drużyna Towarzystwa Teatrów i Chórów Włościańskich ze Szczakowej, jako jego oddział.
1913- W Jaworznie zarejestrowano stowarzyszenie religijne (żydowskie) "Kowed I tym" z Salomonem Borunsteinem. Istniało także Żydowskie Stowarzyszenie Chesed w Ems z Meilochen Neufeldem. W Szczakowej istniało stowarzyszenie "Ner tomid - Vereins", liczące w 1911 r. 65 członków kierowane było przez Szymona Józefa Selingera.
1913 (listopad)- Ukonstytuowała się nowa rada składająca się z 36 członków i zastępców z wyboru i jednego przedstawiciela Gwarectwa w osobie dyrektora Maurycego Kastera. Naczelnikiem został wybrany Franciszk Racek, który sprawował urząd burmistrza do 11 października 1937 r., zastępcą Jan Brożek a asesorami Hugon Kowarzyk, Zygmunt Baster, Bolesław Leonhard, Eliasz Mandelbaum i Józef Smalcerz. Frekwencja wyborów wyniosła zaledwie 19,7 %. Wśród radnych było 10 bezpartyjnych, 5 z Chadecji i 3 Żydów ortodoksów.
1913- W domu Grabani, założona została "stacja płatnicza" PPSD w Długoszynie. Do organizacji socjalistycznej zapisało się wtedy kilkanaście osób. Co tydzień rozprowadzano w Długoszynie 20 egzemplarzy "Prawa Ludu".
1913- Dalsza rozbudowa elektrowni kopalni "Fryderyk August". Zainstalowano drugi turbozespół o mocy 3300 kW, a kotłownię powiększono o dalsze 3 kotły, w sumie było ich już 6.
1914- W Szczakowej działał oddział Związku Robotników Chemicznych w Austrii. W 1914 roku do jego zarządu wchodzili: Stanisław Forst, Piotr Majcher, Michał Jamróz, Andrzej Hoder, Józef Knapik, Ignacy Piętka, Adam Dura i Jan Simler.
1914- W jaworznickiej elektrowni kopalni "Fryderyk August" zainstalowano kolejne dwa kotły o powierzchni ogrzewalnej 350 m2 każdy, w sumie było już 8 kotłów.
1914- Majątek czynny Jaworzna szacowany jest na 464 501 Koron, a bierny na 107 766 Koron, czyli gmina należała do mniej zamożnych.
1914- do 15 sierpnia wyruszyło na wojnę 2000 mężczyzn z parafii Jaworzno (Długoszyn, Dąbrowa, Szczakowa, Ciężkowice, Jeleń, Byczyna.
1914- Jesienią nastąpił podział parafii jaworznickiej. Odłączony został Jeleń z Borami jeleńskimi, stanowiący od tej pory osobną parafię, a także Szczakowa i Długoszyn oraz przysiółki Pieczyska i Dobra, należące do Ciężkowic, tworząc teraz jedną parafię (posadę duszpasterską) w Szczakowej.
1914 (1 września)- Erygowanie parafii św. Elżbiety Węgierskiej w Szczakowie.
1916- Dalsza rozbudowa elektrowni kopalni "Fryderyk August". Zainstalowano kolejny - już trzeci - turbozespół o mocy 3 520 kW. Całkowita moc kopalni "Fryderyk August" wzrosła do 7 620 kW. Wszystkie generatory wytwarzały energię elektryczną o napięciu 3 kV.
1916 (15 grudnia)- Powstał Komitet Założycielski Towarzystwa Akcyjnego "Azot" w Borach w składzie: prof. Julian Nowak, dr Tadeusz Piłat, Jan Kanty Steczkowski. Reprezentowali oni instytucje finansujące powstanie fabryki.

Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010