Lata 1918-1939

Jaworzno - historia w ździebełku :

Do 1795 * 1796-1900 * 1901-1917 * 1918-1939

1939-1945 * 1945-1989

1918 (28 maja)- Uzyskanie statutu Towarzystwa Akcyjnego "Azot" w Borach kończy działalność Komitetu Założycielskiego. 26 czerwca tegoż roku powołano władze spółki S.A. "Azot". W latach 1916-21 fabryką kierował Ignacy Mościcki, późniejszy Prezydent Polski 1926-1939.
1918- Powstał najstarszy klub sportowy w Jaworznie - Victoria. Jej założycielem i działaczem był Emil Dawidowicz.
1918 (25 lipca)- Mikołaj i Stefan Fargo z Budapesztu i Moes Griffel ze Lwowa utworzyli w Dąbrowie spółkę z o.o. o nazwie Krajowa Huta Szkła "Jaworzno" z siedzibą w Jaworznie (kontynuacja tradycji z przed I wojny światowej). Kapitał spółki ustalono na 400 000 koron.
1919- Siłami mieszkańców Długoszyna wybudowano kaplicę w tutejszej wsi.
1920- Powstała kopalnia "Jan Kanty".
1920 (23 grudnia)- Byczyna zostaje samodzielną gminą w powiecie chrzanowskim, województwa krakowskiego.
1921- Elektrownia Jaworzno wzbogaciła się o nowy kocioł o powierzchni 500 m2, moc wzrosła wówczas do 7620 W a wydajność kotłowni osiągnęła 63,8 t. pary na godzinę. Spaliny ze wszystkich 9 kotłów emitowane były przez komin o wysokości 75 m. Pierwszy generator prądu stałego na Rudolfie uległ likwidacji.
1921- Powstało konsorcjum Jaworznickie Komunalne Kopalnie Węgla SA. W skład konsorcjum wchodziły kopalnie: "Fryderyk August" - po odzyskaniu niepodległości przemianowana na "Józef Piłsudski", "Jacek Rudolf" (Tadeusz Kościuszko) oraz "Jan Kanty".
1921- JKKWK rozpoczęła budowę w J-nie kopalni rudy cynkowo-ołowiawej. W roku 1927 wybudowano płuczkę rudy ołowianej i cynkowej. W tym czasie wydobywano 2000- 3000 kg rudy ołowiu dziennie.
1921- Przy ulicy Jagielońkiej 346 Alojzy Brożek i M. Sendera otwierają niewielki zakład drukarski o nazwie "Polska Drukarnia Przemysłowa". W 1922 udziały M.Sendera wykupił krakowski drukarz Leonspielvogel. Społka ta nie przetrwała zbyt długo i do 1936 r. była prowadzona jako jednoosobowa spółka Alojzego Brożka. W latach następnych spółkę przejął P. Bazarnicki.
1921 (20 października)- Abraham Silberberg, mieszkaniec Jaworzna otworzył w mieście niewielką drukarnię. Zatrudniał dwóch robotników.
1921 (4 kwietnia)- Wpisanie do rejestru Sądu Handlowego fabryki S.A. Fabryka Portland Cementu "Szczakowa" z siedzibą zarządu w Bielsku. Fabryka posiadała przedstawicielstwa w Katowicach, Krakowie, Poznaniu, Lwowie i Warszawie. Należała do Związku Polskich Fabrykantów Portland-Cementu. Zakłady były zlokalizowane na terenie Szczakowej i Ciężkowic.
1921 (luty)- Po długim okresie chaosu gospodarczego Spółki S.A. "Azot" uzyskuje pierwszą partię kwasu azotowego. W drugiej połowie tego roku fabryka podjęła starania o uruchomienie produkcji lontów górniczych.

1921 (8 września)- Konsekracja kościoła w Szczakowej dokonał biskup Adam Sapieha. W jakiś czas po konsekracji biskup Sapieha przybył do Szczakowej po raz drugi, by z kolei poświęcić dzwony. Fundatorem jednego z dzwonów był dyrektor cementowni inż. Zdzisław Krudzielski, stąd jeden z dzwonów nosi imię Maria dla uczczenia pamięci jego zmarłej małżonki.
1922- Elektrownia kopalni "Piłsudski" rozpoczęła dostawę energii dla fabryki bieli cynkowej w Niedzieliskach.
1922 (26 lutego)- Podpisano akt założycielski Fabryki Wyrobów Drzewnych "Ucios" w Jaworznie. Fabryka działała do 1928 roku, ostatecznie postępowanie likwidacyjne zakończono w czerwcu 1939 roku.
1923- Powstała Małopolska Fabryka Szkła "Szczakowa" jako spółka z o.o., z kapitałem zakładowym w wysokości 2 800 000 zł. Dyrektorem huty był Antoni Winkler, obywatel Czechosłowacji, niemieckiego pochodzenia.
1923- W czasie ustalania nazw miejscowych dodano drugi człon do nazwy "Dąbrowa" czyli powstał twór o nazwie "Dąbrowa Narodowa", obecna dzielnica J-na.
1923- Założono klub sportowy "Szczakowianka" z inicjatywy: Henryka Bendetza, Izaaka Fribergera, Józefa Hubera, Jana Modesa, Władysława Sołtyska i Władysława Szczurka. Na czele klubu stał Henryk Weber. W 1926 roku rozpoczęto budowę stadionu.
1923- Siedziba Krajowej Huty Szkła "Jaworzno" została przeniesiona do Krakowa. Doprecyzowano także nazwę spółki, która brzmiała: Krajowa Huta Szkła w Dąbrowie koło Jaworzna. Rok wcześniej udziały Mikołaj i Stefan Fargo przejął Henryk Lieberfreund.
1924- Z inicjatywy społecznej został zbudowany budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", obecnie wyremontowany Dom Kultury im. Zdzisława Krudzielskiego.
1925- W Jaworznie było 19 szkół powszechnych i uczęszczało do nich 4963 uczniów.
1925- Przy kopalni "Jan Kanty" zaczęła działać orkiestra dęta, licząca 50 osób.
1925- Spółka S.A. "Azot" rozpoczęła budowę urządzeń do elektrolizy chlorku potasu. Uzyskiwany w tym procesie potaż żrący przeznaczony był głównie na eksport, uboczny w produkcji chlor zbywano do chlorowania wapna.
1925- Przy Fabryce Portland Cementu "Szczakowa" założono Szkołę Przemysłową kształcącą w dwóch kierunkach: ślusarza i stolarza. Początkowo mieściła się na terenie Pieczysk potem Szczakowej.
1925- W Fabryce Portland Cementu "Szczakowa" zamontowano piec rotacyjny o wydajności 400 ton/dobę. Był on największym w polskim przemyśle cementowym okresu przedwojennego.
1926- Ostatni koń opuścił kopalnię "Sobieski" w wyniku wdrożonej mechanizacji transportu dołowego. Transport konny był zbyt uciążliwy i mało efektowny.
1926- Od tego roku Fabryka Portland Cementu "Szczakowa" eksportuje cement portlandzki do krajów Europy Środkowej, Ameryki Płd. (Brazylia, Urugwaj, Argentyna), Azji (Hongkong, Singapur).
1926- Powstał klub sportowy Zakładów Chemicznych Organika-Azot, KS "Azotania"
1927-29- W Jeleniu działała Organizacja Młodzieżowa Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych założona przez Romana Proksę, który stał na jej czele i organizował zajęcia kulturalno-oświatowe.
1927 (13 kwiecień)- Towarzystwo Szkoły Ludowej założyło w Szczakowej średnią zawodową szkołę żeńską.
1927 (sierpień)- Mortka Lajtner rejestruje w Krakowie firmę Garbarnia "Szczakowa". 15 maja 1929 w dobie kryzysu czasowo zamknięta.
1927- Powstał chór męski "Hejnał". Reaktywował się w 1945 r. Chór istniał do 1961 r. Jego dyrygentami byli: Wacław Geiger, Antoni Zatowicki i Władysław Getel.
1928- Podjęto decyzję o budowie linii wysokiego napięcia łączącej elektrownię w Jaworznie z elektrownią krakowską. Przeprowadzone kalkulacje wykazały nierentowność inwestycji, podjęto decyzję o budowie nowej elektrowni.
1928 (24 listopada)- JKKWK zmieniło nazwę kopalni rudy cynkowo-ołowiawej na "Kopalnia Rudy w Jaworznie".
1928- Spółka S.A. "Azot" rozpoczęła produkcję środków ochrony roślin, co łagodzi w pewnym stopniu kłopoty finansowe firmy.
1928- Huta Szkła "Helena" SA w Krakowie wykupując udziały członków Krajowej Huty Szkła w Dąbrowie staje się jej właścicielem.
1929-39-Wydawnictwo "Gutenberg" z Krakowa wydaje Encyklopedję Powszechną. Znajdują się tam m. in. hasła Jaworzno oraz Szczakowa.

1929- Zbudowano nową elektrownię w Jaworznie o mocy 11 500 kW na powierzchni 2324 km kwadratowych. Jednokadłubową turbinę wyprodukowała Pierwsza Berneńska Fabryka Maszyn. Starą i nową elektrownię połączono siecią energetyczną i parową. Łączna moc w 1930 r. wynosiła 19120 kW.
1929- Roman Proksa (zm. w 1945 r.) założył w Jeleniu orkiestrę dętą OM TUR (Organizacja Młodzieżowa Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych), która brała udział w pochodach robotniczych 1 maja i zlotach młodzieżowych, gdzie dochodziło nieraz do starcia z policją sanacyjną.
1929 (28 kwietnia)- Dziennik "Polska Zachodnia" w numerze 115 przedstawia członków grupy Związku Powstańców Śląskich Jaworzno.

1929 (9 czerwca)- "Dzwon niedzielny" w numerze 23 przedstawia chór parafialny w Szczakowej z Metropolitą Krakowskim Adamem Stefanem Stanisławem Bonifacym Józefem Sapiehą.

1930- Uruchomiono nową część Elektrowni Jaworzno, w której zainstalowano 4 kotły o ciśnieniu 2,5 MPa oraz turbozespół o mocy 11,5 MW (pracował do roku 1978). Moc elektrowni wzrosła do 19,12 MW. Zasilała wówczas Kraków, powiat olkuski, siedem gmin powiatu chrzanowskiego oraz jaworznickie kopalnie.
1930 (8 września)- Poświęcenia kamienia węgielnego i nadania tytułu kościoła - Najświętszego Serca Pana Jezusa w Byczynie - dokonał sam Książe Metropolita Adam Sapieha.
1930 (IV kwartał)- W Elektrowni Jaworzno zainstalowano 4 kotły Babcock-Wilcox o powierzchni ogrzewalnej 600 m2 każdy, przy ciśnieniu 25 Atm oraz jeden turbozespół o mocy 11 500 kW.
1930 (grudzień)- Całkowita moc urządzeń elektrowni Jaworzno doszła do poziomu 19 120 kW. Wydajność kotłowni zwiększyła się do 142 t/h. Elektrownia z zakładowej stała się okręgową. Wybudowano linię napowietrzną o napięciu 60 kV i długości 56 km. Prąd z elektrowni Jaworzno zasilał 7 gmin powiatu chrzanowskiego, cały powiat olkuski a także miasto Kraków. Elektrownia Jaworzno była częściowo własnością Zarządu miejskiego Miasta Krakowa.
1930 (27 grudzień)- Świąteczne wydanie Tygodnika Światowid nr. 51 (333) pisze o nowo powstałej w Jaworznie elektrowni: "Dnia 1 grudnia b. r. została otwartą w Jaworznie, woj. Krakowskiem nowa elektrownia, trzecia co do wielkości w Polsce. Jaworzno jest to miasto leżące w odległości 62 km od Krakowa, nieopodal Śląska. Znajduje się tam kopalnia, będąca własnością częściowo kilku miast, które postanowiły czarne diamenty, będące w ich posiadaniu przerabiać wprost na miejscu na prąd i stąd rozprowadzać go po całym województwie...", całość tutaj 708 kB.

1930-31- W Jaworznie, na Pańskiej Górze rozpoczęła działalność Prywatna Żeńska Szkoła Gospodarstwa Domowego, pod patronatem Gminy.
1931- Do 19 szkół powszechnych uczęszczało 6512 uczniów. Naukę prowadziło 139 nauczycieli etatowych i 16 nadetatowych.
1931 (marzec)- Mortka Lajtner sprzedał Garbarnię w Szczakowej Stefanowi Marco, który rozbudował ją wykorzystując pomieszczenia byłej cegielni. Garbarnia należała w tym okresie do największych w województwie. Zatrudniała 120 osób.
1931 (26 kwietnia)- Przewodnik Katolicki, w nr 17 (37) w rubryce "Wiadomości z kraju i ze świata" wspomina o akademii ku czci Ojca Świętego.

1931 (22 maja)- Ilustrowany Kurier Codzienny nr 140 donosi o "Krwawym wtorku w Jaworznie". Czytamy: "Podburzone przez komunistów tłumy chciały zatopić kopalnię. Pięciu zabitych i dziesięciu rannych. Elementy komunistyczne wyzyskały demonstracyjny strajk jednodniowy w Zagłębiu Krakowskiem w Jaworznie i doprowadziły do ekscesów, które pociągnęły za sobą pięć śmiertelnych ofiar (inne relacjo podają większą ilość "ofiar) i dziesięciu ciężko r a n n y c h robotników, a dwóch policjantów, pełniących służbę, również odniosło poważne rany, całość tutaj 1183 kB.

1931 (maj)- Zamieszki w Jaworznie, manifestacje robotników żądających pracy i chleba.

1931 (26 lipca)- "Dzwon Niedzielny" w numerze 30 przedstawia artykuł dotyczący poświęcenia kamienia węgielnego pod kościółek w Dąbrowie Narodowej, całość tutaj 1,9 MB.

1931 (lipiec)- JKKWK informuje Okręgowy Urząd w Krakowie o zatopieniu kopalni Rudy w Jaworznie.
1931 (4 października)- "Dzwon Niedzielny" w numerze 40 przedstawia artykuł dotyczący księdza Szczepana Murasa wikarego w Dąbrowie Narodowej i jego przenosinach do Lipnika koło Białej, całość tutaj 1,1 MB.

1932- W dobie kryzysu władze w Jaworznie podjęły walkę z biedaszybami. Ich liczbę szacowano na 100 do 144. Eksploatacja bieda szybów pociągła za sobą zniszczenie około 200 ha lasu. Głębokość szybików była od 3 do 12 metrów, czasami nawet do 60 i więcej metrów. Całkowita likwidacja biedaszybów w Jaworznie nastąpiła w 1937 r.
1932 (6 listopada)- Poświęcenie Kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej i konsekracja ołtarza w Dąbrowie Narodowej (d. Dąbrowa k. Jaworzna).
1933 (8 stycznia)- Ilustrowany tygodnik dla rodzin katolickich 'Przewodnik Katolicki' nr 2 (33) pisze o Wyświęceniu Kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej w Dąbrowie Narodowej.

1933- Cementownia "Szczakowa" uruchomiła, jako pierwsza w Polsce, produkcję supremy. Roczna produkcja płyt supremowych wynosiła 150 tys. metrów kwadratowych.
1933- Ustawodawstwo wprowadziło pojęcie gminy zbiorowej. Powstała gmina zbiorowa Jaworzno – obejmująca m. in. Byczynę i Jeleń, a także gmina Szczakowa obejmująca m.in. Dąbrowę, Długoszyn i Ciężkowice.
1933- Tajny Detektyw nr 39 donosi o tragedii we wsi "Szczakowa". Artykuł nosi tytuł "Ścigamy morderców Schinka", całość tutaj 942 kB.

1933 (16 lipca)- Z ambon kościołów w Jaworznie odczytano akt erekcyjny ustanawiający Byczynę samodzielną parafią. W 1937 roku rozpoczęto budowę głównej nawy a już 18 października 1938 roku przykryto kościół dachem. 20 listopada 1938 roku po raz pierwszy wierni zgromadzili się na nabożeństwie w całym kościele.
1933 (18 października)- Gminy m.in. Jaworzno i Szczakowa w powiecie chrzanowskim, woj. krakowskie na podstawie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 18 października 1933 podnosi się do rzędu miast, rządzących się ustawą z 13 marca 1889 r. z późniejszymi zmianami. Rozp. Min. Spraw Wew. z 18 października 1933 r.

1934-54- Rozbudowa kaplicy w Jeleniu, w wyniku czego powstał Kościół Parafialny kilka razy większy od pierwotnej kaplicy.
1934 (1 sierpnia)- Dąb, obecna dzielnica Jaworzna, wchodzi w skład gminy wiejskiej Chełmek z siedzibą w Chełmku. Oprócz Dębu i Chełmka w skład gminy weszły także miejscowości: Bobrek, Gorzów i Gromiec.
- Utworzono gminę wiejską Jaworzno, z siedzibą w mieście Jaworzno. W skład gminy weszły dotychczasowe gminy wiejskie Byczyna i Jeleń.
- Utworzono gminę wiejską Szczakowa, siedzibą władz gminy było miasto Szczakowa, które stanowiło także odrębną gminę miejską od roku 1933. W skład gminy weszły dotychczasowe gminy wiejskie: Ciężkowice, Dąbrowa (późniejsza Dąbrowa Narodowa) i Długoszyn. Rozp. Min. Spraw Wew. z 14 lipca 1934 r.

- Jednostki w/w zostały zniesione 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin.
1935- Jaworznicka elektrownia wydzierżawiła nieczynną elektrownię fabryki "Azot", posiadającą dwa turbozespoły o łącznej mocy 6 250 kW. Łączna moc elektrowni wzrosła do 25 370 kW.
1935 (14 stycznia)- Dodatek do Ilustrowanego Kuryera Codziennego zamieścił zdjęcie "Gwiazdka dla dzieci legjonistów", całość tutaj 1,44 MB.

1937- Żyd J. Henczel prowadził w Jaworznie przy ulicy Stojałowskiego 20 zakład fotograficzny.

1937 (26 czerwca)- Orzeczeniem Ministra Przemysłu i Handlu rozwiązano monopolistyczną umowę pomiędzy właścicielem Huty Szkła w Dąbrowie a firmą Belgijska SA. Decyzja MPiH zmusiła hutę z Dąbrowy do zaprzestania działalności.
1937-38- Kolejna modernizacja jaworznickiej elektrowni. Zainstalowano turbozespół o mocy 20 000 kW, zasilany dwoma strumieniami pary o ciśnieniu 25 Atm z nowej kotłowni i 12 Atm z kotłowni starej. Łączna moc ogólna wynosiła wówczas 45 370 kW (45,37 MW).
1938- S. Schenker prowadził w Jaworznie sklep ze składem maszyn, rowerów, patefonów i maszyn rolniczych.

1939 (15 maja)- Dziatwa Szkoły Powszechnej im. Tadeusza Kościuszki w Szczakowej złożyła na FON kwotę 234 zł, zakupując dwie obligacje i dwa bony na P.O.P. O fakcie tym donosi dodatek do Ilustrowanego Kuryera Codziennego nr 133.

1939 (25 sierpnia)- Na 5 dni przed wybuchem wojny Komunalne Kopalnie Węgla S.A. nadały kartę pocztową do Krakowa. Adresatem jest Biuro Budowlane. Karta dotyczy informacji o nadaniu 9000 cegieł budowlanych kl. I.

Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010