Do 1795

Jaworzno - historia w ździebełku :

Do 1795 lata

1796-1900 * 1901-1917 * 1918-1939 * 1939-1945 * 1945-1989

1229- Pierwsze zapiski o Jaworznie.
1229- Pojawiła się w źródłach Byczyna, obecna dzielnica J-na, w bulli papieża Grzegorza IX zatwierdzającej posiadłość klasztoru benedyktynów w Tyńcu.
1238- Biskup krakowski Wiesław z Kościelca potwierdza, że wsie: Jaworzno, Ciężkowice i Długoszyn posiada kasztelan krakowski Klemens z Ruszczy, który podarował je ufundowanemu przez siebie klasztorowi w Staniątkach koło Krakowa.
1242- Pierwsze wzmianki o Jeleniu, obecnej dzielnicy Jaworzna.
1242- Biskup krakowski Jan Prandota w zamian za Lędziny otrzymuje m.in. wsie Jaworzno i Długoszyn należące do benedyktynek tynieckich. Rok później zdarzenie to potwierdzone zostało przez księcia Konrada Mazowieckiego.
1242-43- Falsyfikaty staniąteckie wymieniają Długoszyn, obecną dzielnicę J-na. Brak jest jednak potwierdzenia istnienia na terenie Długoszyna rozwiniętej osady.
1243- Ciężkowice wraz z wydobytym tam ołowiem nadał klasztorowi w Staniątkach Konrad Mazowiecki.
1253- Bulla papieża Innocentego IV zarejestrowała Ciężkowice wraz z ołowiem jako własność klasztoru w Staniątkach.
1253-54- Klasztor staniątecki utracił ostatecznie Ciężkowice o czym świadczy autentyczny dokument Bolesława Wstydliwego z 1254 r., w którym wymieniono wszystkie posiadłości benedyktynek. Dokument nie zawierał żadnej wzmianki o Ciężkowicach.
1274- Jaworzno i okoliczny region przyłączono do księstwa krakowskiego, wcześniej należał do dzielnicy śląskiej.
1287- Biskup z Krakowa Paweł z Przemankowa uzyskał na drodze zamiany od klasztoru tynieckiego wieś Byczynę, administracyjnie należącej do kasztelani chrzanowskiej.
1303- Biskup Jan Muskata powierzył Pawłowi, "wiernemu człowiekowi Jelenia" lokację wsi Jeleń w lesie i zaroślach nad Przemszą i Wąwolnicą, pod którą przeznaczono 40 łanów frankońskich.
1330- Legenda głosi: Przyszły król Kazimierz Wielki wracał z Poznania do Krakowa na wezwanie swojego ojca Władysława Łokietka. W rejonie zwanym dziś Pańską Górą napotkał drwali ścinających jawor i zapytał ich, co robią. Wówczas jeden z nich odpowiedział: "My se jawor zno lo tyk, co srybra sukajo" (co tłumaczymy: My sobie jawor ścinamy, dla tych, co srebra szukają). Na podstawie tej ludowej opowieści powstał obecny herb miasta rozłożysty jawor i ścinający go dwaj drwale, jeden w stroju krakowskim, drugi śląskim.
1335-37- Pierwsze wzmianki o istnieniu parafii w Jaworznie, geneza parafii sięga XIII w. Tereny parafii Jaworzno w XIII w. były w obrębie kasztelani chrzanowskiej.
1376- Zarządcą dóbr sławkowskich był niejaki Jan, był też pierwszym znanym proboszczem Jaworzna.
1407- Pierwsza wzmianka o sołtysie Ciężkowic, Mikołaju.
1427- Pierwsze poświadczenie urzędu sołtysiego w Szczakowej. Uczciwy Mirosław Byrowa sołtys "de Szczacowa" sprzedał swoją część sołectwa za 10 grzywien swemu bratu przyrodniemu Dziersławowi, także sołtysowi Szczakowej.
1434-38- Mieszkaniec Byczyny, Mateusz, był notariuszem oficjała krakowskiego Jana z Lgoty.
1440- Sołtys Ciężkowic, Stanisław, kmieć z Byczyny kupił za 10 grzywien od plebana lędzińskiego dziesięcinę składaną przez kmieci z Ciężkowic.
1441- Spór między Mikołajem, proboszczem w Lędzinach a Sołtysami Ciężkowic, którzy przywłaszczyli sobie dziesięcinę z Jaworzna, należną kościołowi św. Klemensa. 15 marca tegoż roku Jan Ligęza dziedzic Chrzanowa i Bobrku na prośbę wspomnianego księdza Mikołaja potwierdził, że dziesięcina z Jaworzna należy się prawnie parafii lędzińskiej. Parę dni później zgodzili się z tym obaj sołtysi Ciężkowic.
1445- Źródła odnotowują niejakiego Jana z Jaworzna, studenta Akademii Krakowskiej, niewątpliwie absolwenta istniejącej przynajmniej od XIV stulecia szkoły w Jaworznie.
1447 (około)- Przeprowadzono przez lasy byczyńskie drogę do Chrzanowa, a Jaworzno uzyskało połączenie m. in. z Mysłowicami.
1486- Źródła informują nas, iż proboszczem Jaworzna jest niejaki Paweł.
1497- Sołectwo szczakowskie zostało skonfiskowane przez króla i nadane szlachcicowi Benedyktowi Pogórskiemu. Po nim odziedziczyła go jego matka Anna, która przyjęła nawet nazwisko Szczakowska.
1497- Rozgraniczono w Ciężkowicach domenę królewską od biskupiej. Do biskupa krakowskiego miała należeć jedynie trzecia część tej wsi oraz sąsiednie Luszowice.
1504- Wzmianka o pierwszym znanym plebanie Jaworzna w okresie nowożytnym, Mikołaju. Oddał on Janowi z Wielunia wszystkie dziesięciny i dochody płynące z parafii w zamian za czynsz 30 florenów na Boże Narodzenie i 15 na św. Małgorzatę.
1505- Król nadał zamek będziński wraz ze Szczakową i połową Ciężkowic swojemu marszałkowi Stanisławowi Jarockiemu.
1507- Wzmianka o drobnej osadzie, leżącej na terenie parafii Jaworzno - Goła Męka, usytuowanej miedzy Szczakową a Ciężkowicami. Wzmiankuje się także o Maczkach, leżących na lewym brzegu Przemszy naprzeciw Długoszyna. Tam lokalizuje się hutę Marma podległą Fuggerom.
1516- Proboszczem w Jaworznie był Jan Bieżanowski, o którym wiemy, że trudnił się handlem ołowiem.
1518- Przywilej na wydobycie ołowiu w Długoszynie wydali wspólnie biskup Jan Konarski i starościna Jarocka .
1518 i 1521- Jerzy Hegel, faktor firmy Fuggerów i Turzonów odebrał w imieniu firmy przywilej zezwalający na wydobycie ołowiu w Długoszynie.
1519- Z dokumentu rozgraniczającego wsie królewskie i biskupie, wydanego przez Zygmunta Starego, wiadomo że Szczakowa była wsią królewską i należała do starostwa będzińskiego.
1519- Proboszcz z Jaworzna niejaki Maciej, kupuje w Chrzanowie dom z browarem i ogrodem od Alberta "sukiennika".
1519- Prawdopodobna data lokacja wsi Długoszyn (lub ponownej lokacji).
1519 (8 listopada)- Wojewoda lubelski Andrzej Tęczyński dokonał delimitacji Długoszyna. W wyniku podziału biskupowi krakowskiemu przypadła większa część wsi, obejmująca 3 łany powierzchni, natomiast królowi pozostała ćwierć łana roli.
1519 (25 maja)- Biskup krakowski Jan Konarski w poświadczonym w źródłach dokumencie występuje jako dziedziczny właściciel prawa patronatu i prezenty kościoła w Jaworznie.
1523- Biskup Jan Konarski zezwolił Aleksemu i Jerzemu Turzonom na wybudowanie sztolni odwadniającej istniejącą już kopalnię w biskupiej części Długoszyna
1523-24- Maryyna Jarocka wydaje przywilej Aleksemu i Jerzemu Turzonom na poszukiwanie ołowiu w części Długoszyna należącej do starostwa będzińskiego.
1529- Księga uposażeń biskupa krakowskiego wymienia w parafii jaworznickiej następujące osady: Jaworzno, Ciężkowice, Długoszyn, Szczakową, Jeleń i Byczynę.
1529- Dochody proboszcza obejmowały dziesięcinę snopową i konopną z Porąbki, snopową z sołectw w Jaworznie i Jeleniu, pieniężną z sołectw w Byczynie i Szczakowej, czynsz z karczmy w Jaworznie oraz meszne z Byczyny i Jelenia. W 1660 r. uposażenie wzrosło o dziesięcinę ze wsi Dąbrowa.
1532- W Jaworznie wybudowano przez parafian murowany kościół. Budowla miała długość 29 a szerokość 12 łokci, podparta skarpami, a dach kończyła kopułka obita blachą. Pod koniec XVI w. wyposażenie wnętrza tworzyły trzy ołtarze i statua Przemienienia Pańskiego, ambona i ławki. Proboszczem w Jaworznie był wtedy Wawrzyniec Nosal z podkrakowskiego Kazimierza.
1537- Proboszczem w Jaworznie zostaje Jakub Brodzicki, który procesował się z braćmi poprzedniego proboszcza Wawrzyńca, Stanisławem i Franciszkiem o majątek po bracie.
1539- Proboszcz lędziński Szymon Kalisz i pleban Jaworzna Jakub zawarli ostateczną, jak mieli nadzieję, ugodę w sprawie dziesięcin. Stwierdzono, że wszystkie dziesięciny "post araturas" należą prawnie do kościoła św. Klemensa w Lędzinach. Umowę tę dodatkowo potwierdził sołtys Jaworzna Mikołaj Skarbek.
1539- Proboszcz Jaworzna Jakub Brodzicki, wywodzący się ze stanu szlacheckiego, zawiera ugodę z byłym proboszczem jaworznickim Janem (wówczas mansjonarzem w Oświęcimiu) w sprawie zapłaty 12 florenów od sumy 60 i pół florena zapisanej na rzecz kościoła parafialnego.
1542- Maciej karczmarz z Jaworzna kupił za 8 florenów karczmę od plebana i zobowiązał się do płacenia rocznego czynszu w wysokości półtorej grzywny. W dwa lata później Jan Madenko za zgoda proboszcza zastawił wspomnianą karczmę mieszczaninowi z Chrzanowa Janowi Trzebieńskiemu.
1544- W Jaworznie zbudowano młyn Dobry (nazwa z połowy XVIII w.), w którym było jedno koło zakupne, oprócz tego młyna był także drugi młyn wójtowski, o jednym kole ze stępą, stojący nad Wąwąlnicą. Młyny w XVI-XVIII w. były także: w Szczakowej (dwa), na Długoszynie, w Byczynie (były dwa, młyn wójtowski stał za wsią i pobierał wodę ze źródeł zwanych "Zelosi" ), w Jeleniu (także dwa - biskupi i wójtowski), a także w Ciężkowicach.
1550- Maciej Wójcik z Długoszyna przejął część tamtejszej kopalni zwanej "Sobota" z rąk Macieja Ziemnego, a w 1565 podjął się nowych prac w tzw. górach spadłych, czyli opustoszałych kopalniach.
1558- Konsekracja kościoła w Jaworznie. Pod koniec XVI w. świątynia nosiła podwójne wezwanie św. Wojciecha i św. Katarzyny.
1562- Na Długoszynie funkcjonuje kopalnia eksploatowana przez Marcina Mizerę, który uzyskał ją od niejakiego Szczęsnego. W tym czasie w Jaworznie trudnił się górnictwem Albert Babich i Szymon Cieszkowski.
1565- Kolejne ożywienie prac górniczych na terenie Długoszyna. Jan Młoszowski i Walenty Minor otrzymują prawo do założenia na nowo kopalń galmanu.
1595- Wybudowano drewnianą kaplicę św. Marii Magdaleny. Budowla ta stała "na końcu wsi Jaworzno" i prawdopodobnie nie była solidnie wykonana skoro w 1601 r. proboszcz Kilian musiał ją reperować. Kaplica ta nie została nigdy konsekrowana.
1598- Pierwsza wzmianka o szkole, która istniała w Jaworznie. Proboszcz Kilian (pochodził z Bartkowa lub Siewierzy) uposażył szkołę parafialną gruntami ornymi. Rektorem był niejaki Kaspar Ruta z Siewierzy, który pobieral pensje w wysokości 2 złotych i 20 groszy
1598- Pierwsze wzmianki o miejscu zwanym Dąbrowa. W początkach XVII w. niewielka wieś o tej samej nazwie, obecnie dzielnica J-na - Dąbrowa Narodowa.
1598- Parafia jaworznicka obejmowała wsie: Jaworzno, Ciężkowice, Długoszyn, Jeleń, Szczakową i Byczynę. Wcześniej do parafii należała też wieś Porąbka ale została wyłączona, a za nią przyłączono wymienioną wcześniej Byczynę.
1604- Szewc, Szymon Miczek przejmuje karczmę biskupią w Ciężkowicach, zwolniono go także od wszelkich czynszów na rzecz biskupa. Przez szereg lat karczmę biskupią w Ciężkowicach dzierżawiła rodzina Szygułów.
1610- Prawdopodobna data zorganizowania wsi Dąbrowa przez biskupa krakowskiego Maciejowskiego.
1616- Przywilej na wybraniectwo nadał Janowi Wiernkowi z Ciężkowic król Zygmunt III Waza. Wybraniec otrzymał jeden łan ziemi uprawnej i zwolnienie od wszelkich ciężarów i powinnosci feudalnych. W 1727 przywilej na wybraniectwo posiadali Jan Kuc, Kasper Struchańczyk oraz Wojciech i Mateusz Wiernkowie.
1617- Część wsi Ciężkowice wydzierżawił od starosty będzińskiego Kasper Maciejowski z Kazimierza pod Krakowem, który wybudował w Ciężkowicach hutę.
1617-30- Funkcję rektora szkoły parafialnej w Jaworznie piastował człowiek świecki, niejaki Klemens, któremu proboszcz płacił 6 zł pensji. Po nim działał tu Andrzej z żoną Anną, których bardzo często spotykamy jako rodziców chrzestnych w parafii, co oznacza, że cieszyli się powszechnym szacunkiem.
1629- Proboszcz jaworznicki Krzysztof Oleśnik został oskarżony przed sądem biskupim przez kanonika Szymona Kocha o utrzymywanie konkubiny.
1638- Zmarł proboszcz Jan Golański, kanonik wiślicki i kielecki.
1639-40- Proboszczem w Jaworznie zostaje kolator parafii, Jan Dzielowski.
1640- Biskup Zadzik wydzierżawił Zygfrydowi z Promnic, hrabiemu pszczyńskiemu i jego żonie, Małgorzacie Kolowrat górę z rudą żelaza czyli tzw. Rudną Górkę w Jeleniu.
1640 (26 grudnia)- Fundacja Bractwa Szkaplerzowego w Jaworznie. Pierwsze uposażenie obejmowało 60 florenów zapisanych na dobrach mieszczańskich w Sławkowie. Bractwo zostało podporządkowane Franciszkowi Powsińskiemu, przeorowi karmelitów.
1643- Sołtysem Jelenia został sam starosta lipowiecki Sebastian Rakowski, kupiwszy sołectwo od Piotra Pełżyńskiego.
1645- Źródła wspominają o zagadkowym osiedlu zwanym Bór, prawdopodobnie chodzi o przysiółek tzw. Bor Szczakowski, funkcjonujący jako osobna miejscowość.
1660- Plebanem w Jaworznie jest Maciej Stanisław Gładysz, który w 1666 dobrowolnie ustąpił probostwa , a jego następca został Piotr Aleksander Grocholicki.
1666- W szkole neapolitańskiej został stworzony obraz Matki Bożej Passawskiej. Obecnie znajduje się w Kolegiacie św. Wojciecha i św. Katarzyny w Jaworznie. Do Polski trafił po odsieczy wiedeńskiej, a do Jaworzna jako dziękczynienie biskupa krakowskiego za liczny udział mieszkańców tej ziemi w kampanii wojennej.
1671- Proboszcz jaworznicki Piotr Aleksander Grocholicki uzyskał od sołtysa Bieżanowa pod Krakowem, Alberta Gruszczyńskiego missalium w wymiarze 5 korcy na rzecz kościoła w Jaworznie, przyznane na okres 4 lat. W 1675 sołtys Byczyny, Aleksander Gruszczyński zgodził się płacić 22 zł dziesięciny rocznie.
1676- Dąbrowę zamieszkiwało 46 osób, Szczakową wraz z królewską częścią Długoszyna 36, a królewską część Ciężkowic 40 mieszkańców. Cała parafia po potopie szwedzkim liczyła jedynie kilkaset osób.
1691 (6 listopada)- Konsekracja przez biskupa krakowskiego Jan Małachowskiego kaplicy w Jeleniu, zbudowanej przez Hrabiego Mikołaja Ludwika Grabiańskiego.
1692 (20 lipca)- Poświęcenie kaplicy św. Krzyża w Jeleniu. Kaplica była fundacją szlachcica Franciszka Grabiańskiego, który zapisał na jej utrzymanie 420 florenów czynszu ze swoich wsi Sądów, Gołecza i Zawada. Kaplica ta była budowlą murowaną z półkolistą absydą, miała 5 okien i posadzkę z cegły. Wyposażenie wnętrz tworzyły ołtarz główny, 2 ołtarze boczne, 6 ławek i drewniany chór z polichromią, na którym ustawiono drewniany pozytyw. W sąsiedztwie stał drewniany domek prebendarza wraz ze stajenką na konie.
1703- Proboszcz Grocholicki wystawił na potrzeby Bractwa Szkaplerzowego murowana kaplicę Matki Boskiej Szkaplerzowej przy kościele parafialnym.
1703-24- Proboszczem w Jaworznie był Albert Józef Pawlicki.
1725- Kanonik krakowski Gaspar Szczepkowski na mocy przysługującego mu prawa patronatu, mianował proboszczem wikariusza katedralnego Jana Franza, który zastąpił plebana Jana Gantyckiego. Wikarym w Jaworznie był wtedy Jakub Pieniążek. Później proboszczem był także Józef Rogawski a także Józef Ptaszyński (ostatni przedrozbiorowy proboszcz Jaworzna).
1727- Sołtysi Byczyny Andrzej Erbs i jego żona Zuzanna z Wysockich odbudowali karczmę w Byczynie, z której płacili na św. Marcina 8 florenów biskupowi i 2 grzywny na rzecz katedry krakowskiej. Nie jest znany powód dlaczego przed 1711 zburzono poprzednią karczmę.
1728- Na Długoszynie w części biskupiej zarejestrowano karczmę. W części królewskiej karczma była już w latach 80 XVI w.
1748- Dane demograficzne potwierdzają, że na 100 mężczyzn w parafii jaworznickiej przypadało 95,9 kobiet.
1750- Karczmarze z Ciężkowic Bartłomiej i Stanisław Ciemakowie, następcy Grzegorza i Franciszka Iforów zostali zobowiązani do sprowadzania piwa wyłącznie z biskupiego browaru, a czynsz z karczmy ustalono na 1 grzywnę rocznie.
1764- Sebastian i Agnieszka Kossowscy odstąpili dzierżawę zajazdu w Jeleniu Janowi Turczyńskiemu i jego synowi Jakubowi. Do karczmy należało wówczas pole przy drodze na Jemielno zwane "W Styrach", kopalnia pod lasem zwana "Górki" oraz łąka w lesie Bełniku przy granicy z Byczyną. Dodajmy, że karczmę w Jeleniu wystawił własnym kosztem biskup Zadzik i nosiła ona nazwę "Włoczowska". Znajdowała się między Przemszą a stawem biskupim zwanym "Gamrat".
1766- W Jeleniu na Przemszy wystawiono nowy młyn z drzewa dębowego, kryty gontami. Budowla ta miała wymiar 34 na 14 łokci. Za młynem znajdowała się piła wodna napędzana dwoma kołami młyńskimi pochodząca z 1780 r. Pod koniec XVIII w. młyn dzierżawił Wojciech Dyląg z Jelenia, który płacił czynsz w wysokości 30 korcy żyta i 60 zł.
1767- Powstała w Szczakowej pierwsza w Polsce kopalnia węgla kamiennego.
1783- Pierwsza wzmianka o osadzie Podłęże (miejsce pomiędzy dzisiejszym Wysokim Brzegiem a Jęzorem). Osada była oddalona o 3/4 mili od kościoła parafialnego.
1788- Decyzją Sejmu Wielkiego, dobra biskupstwa krakowskiego zostały przejęte przez skarb państwa. Na tej podstawie wsie: Jaworzno, Byczyna, Jeleń, Dąbrowa oraz część Ciężkowic i Długoszyna stały się własnością rządową. Szczakowa oraz pozostałe części Ciężkowic i Długoszyna, które były własnością królewską, od tej pory również należały do państwa.
1791- Pierwsza wzmianka o Jeziorkach jako przysiółku Byczyny. Stały tam wtedy dwa domy żydowskie.
1792- Hrabia Moszyński założył pierwszą kopalnię węgla w Jaworznie.
1795- Austriacki przemysłowiec Krzysztof Ried założył kopalnię, która po rozbudowie znana była pod nazwą "Fryderyk August".

Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010