Przyroda

Przyroda: klimat, wody, gleby, flora i fauna

Klimat Jaworzna jest kształtowany przez napływające masy powietrza :
- podzwrotnikowomorskiego, głównie z wyżu azorskiego (przez cały roku),
- podzwrotnikowokontynentalnego z północnej Afryki, Azji Mniejszej i południowo-wschodniej Europy (latem i jesienią)
- polarnomorskiego znad północnego Atlantyku (przez cały rok),
- polarnokontynentalnego znad Europy Wschodniej i Azji (zimą),
- arktycznego znad Morza Lodowatego Północnego i Grenlandii (zimą),
- z wyższych warstw toposfery (w czasie pogody wyżowej, letniej).
W Jaworznie dominują wiatry południowo-zachodnie (60%), północno-zachodnie(15%), północno-wschodnie(10%), rzadziej południowo-wschodnie (5%). Cisza bezwiatrowa to ok. 10%.
Średnia temperatura roczna na poziomie rzeczywistym wynosi ok. 7°C. Najchłodniejszy miesiącem jest styczeń, o średniej temperaturze -3°C. Najcieplejszym lipiec, o średniej temperaturze 17°C.
Wzdłuż północnej granicy, ze wschodu na zachód, płynie Biała Przemsza. Przemsza płynie wzdłuż zachodniej granicy miasta. Przemsza łącznie z Białą Przemszą są granicznymi rzekami na odcinku 25 km. Z lewej strony do Białej Przemszy koło Długoszyna uchodzi Kozi Bród. Jego długość wynosi 23,8 km. W górnym biegu przyjmuje on dopływy: Jaworznik i Żabnik a w Szczakowej Łużnik. Powyżej Jęzora do Przemszy uchodzi Wąwolnica, zwana innaczej Strugą, o długości 3,7 km. Koło Jęzora, na odcinku około 3 km, Przemsza płynie z północy na południe wąską doliną przełomową. Poniżej tego przełomu uchodzi do niej Byczynka zwana też Ponikwicz, o długości 6,75 km oraz Kanał Matylda zwany Śmierdzionką, Śmidrą lub Kątecką.
Stojące wody powierzchniowe zajmują około 61 ha powierzchni. Największy jest zalew Sosina - 52 ha (niektóre źródła podają 55 ha), utworzony w wyrobisku dawnej piaskowni. Pozostałe mają powierzchnię od 0,6 do 2 ha, są to zbiorniki retencyjne lub stawy.
Gleby w Jaworznie:
- Rędziny i gleby brunatne. Rędziny rozwinęły się na triasowych wapieniach i dolomitach. Spotyka się je na grzbietach i skłonach pagórów. Są to gleby początkowego stadium rozwoju, płytkie, kamieniste, stanowiące bardzo słabe gleby uprawne V i VI klasy bonitacyjnej. Natomiast są to dobre gleby leśne. Rędziny mieszane typu brunatnego, wytworzone na zwietrzelinach skał wapiennych z udziałem materiału obcego, są mniej szkieletowe i bardziej gliniaste. Zazwyczaj są to gleby od III do V klasy bonitacyjnej.
- Gleby bielicowe, dominują w J-nie. Wytworzone z wodnolodowcowych piasków luźnych i słabo gliniastych. Są to naturalne gleby leśne borów suchych, świeżych lub wilgotnych. Jako gleby uprawne stanowią najlichsze uzytki V i VI klasy.
- Gleby glejowe są hydromorficzne. Charakteryzują się występowaniem w nich w nadmiarze wody. Są to naturalne gleby użytków zielonych typu grądowego, łęgowego lub bagiennego, względnie gleby leśne typu siedliskowego borów, lasów mieszanych lub olsów. Gleby glejowe torfiaste występują koło Szczakowej i Ciężkowic, między Jeleniem, Byczyną a Dębem oraz miedzy Dąbrową Narodową a Długoszynem.
- Gleby torfowe występują w dolinie Przemszy, między Wysokim Brzegiem a Jeleniem. Są to niskiej wartości użytki łąkowe, porośnięte roślinnością bagienną, z dużym udziałem turzyc i mchów.
- Mady występują wąskim pasem prawie wzdłuż całego odcinka doliny Przemszy.
Pod względem geobotanicznym Jaworzno należy do krainy Wyżyny Śląskiej. Szata roślinna, chodź urozmaicona, jest tu niezbyt bogata w gatunki. Pogorszenie warunków ekologicznych sprawiło, że niektóre gatunki zanikły a niektóre są rzadkie. Są to: sasanka wiosenna, przylaszczka pospolita, rosiczka okrągłolistna, wawrzynek wilcze łyko, pierwiosnka wyniosła, dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów, kokoryczka, szafran spiski, śnieżyczka przebiśnieg, zawilec i inne.
W J-nie został utworzony powierzchniowy pomnik przyrody ( stanowisko sasanki otwartej i dziewięćsiła bezłodygowego) o powierzchni 13,56 ha. Pomnik powstał Decyzją Wojewody Katowickiego z 08.12.1981 r. Znajduje się w północnej części miasta, na południowo-wschodnim skłonie dolomitowego zbocza Sodowej Góry (327 m n.p.m.), leśnictwo Szczakowa. W rejonie sodowej góry występują inne chronione rośliny: śniadek baldaszkowaty, goryczuszka Wettsteina, pierwiosnek lekarski oraz wiele rzadkich gatunków muraw ciepłolubnych.
Sasanka otwarta, sasanka dzwonkowata (Pulsatilla patens) - jest w Polsce rośliną bardzo rzadką a co za tym idzie objęta ścisłą ochroną gatunkową. Kwitnie od marca do czerwca. Roślina owadopylna, lecz nie wytwarza nektaru, ale jest chętnie odwiedzana przez owady dokonujące tzw. zapylenia krzyżowego. Łodyga owłosiona, ma przeważnie 5–20 cm, a w czasie dojrzewania owoców wydłuża się do 35 cm . Pod ziemią posiada silne i rozgałęzione kłącze z którego wyrasta kilka łodyg. Dzwonkowate, pojedyncze kwiaty o długości 3–6 cm, wyprostowane. Dzwonkowate pojedyncze kwiaty w czasie kwitnienia są szeroko otwarte (stąd nazwa gatunkowa rośliny). Wszystkie części rośliny zawierają trującą protoanemoninę. Po wysuszeniu roślina traci własności trujące.
14.06.1996 r., zarządzeniem Ministra OŚZNiL powstał w J-nie rezerwat przyrody "Dolina Żabnika". Biocenozy wodne, torfowiska niskie przejściowe ze stanowiskami roślin chronionych i rzadkich.Powierzchnia rezerwatu to 42,32 ha, z otuliną 154,44 ha i znajduje się w południowej dzielnicy miasta - Ciężkowicach w obrębie rozległego kompleksu leśnego "Kolawica". Obejmuje całą dolinę potoku Żabnik, który jest prawobrzeżnym dopływem Koziego Brodu. Żabnik płynie wąską, malowniczą doliną wcinającą się w plaski teren Kotliny Biskupiego Boru. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie kilkuset gatunków roślin naczyniowych, wśród nich kilkudziesięciu gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych w skali kraju. Bogato reprezentowany jest świat zwierząt - ok. 100 gatunków, w tym 44 podlegające ochronie prawnej.
Uchwałą z 21.01.1994 r. RM Jaworzno powstał obszar chronionego krajobrazu, kompleks leśny "Dobra-Wilkoszyn", w celu zachowania jego walorów krajobrazowych, zapewnienia występowaniu tu rzadkich roślin oraz źródeł wody siarczanej. Powierzchnia obszaru chronionego to 321,87 ha. Kompleks leśny położony jest pomiędzy Śródmieściem a Ciężkowicami, w obrębie Niecki Wilkoszyńskiej. Przez obszar ten płynie meandrujący potok Łużnik. Roślinność obszaru reprezentują zbiorowiska leśne, łąkowe, nadwodne i wodne. Duże zróżnicowanie roślinności na tak niewielkim obszarze związane jest zarówno z jego cechami naturalnymi : geologiczno-morfologicznymi, glebowymi, położeniem w dolinie rzecznej, jak i spowodowane działalnością górniczą, powstaniem deformacji powierzchni - zapadlisk, które wypełniają się wodą niszcząc rosnący tu las. Przez obszar chronionego krajobrazu "Dobra-Wilkoszyn" prowadzi ścieżka dydaktyczna rozpoczynająca się przy skrzyżowaniu ul. Botanicznej z ul. Ciężkowicką.
Jaworznickie lasy to przede wszystkim skupisko takich gatunków drzew jak sosna, brzoza, olcha, dąb czerwony a także akacja, topola, osika, wierzba, modrzew, świerk, jawor, grab.
Pomniki przyrody w Jaworznie:
- 4 dęby szypułkowe – ul. Luszowicka w wieku ok. 170 lat.
- 4 dęby szypułkowe – ul. Luszowicka w wieku ok. 190 lat.
- Dąb szypułkowy – ul. Dąb 64 w wieku ok. 270 lat.
- Wiąz szypułkowy – ul. Dąb 99 w wieku ok. 220 lat.
- Dąb szypułkowy – ul. Dąb 99 w wieku ok. 320 lat.
- Lipa drobnolistna – ul. Tulipanowa 1 w wieku ok. 170 lat.
- Dąb szypułkowy – ul. Wiosny Ludów 178 w wieku ok. 230 lat.
- Brzoza brodawkowata – ul. Pocztowa w wieku ok. 90-110 lat.
- Dąb szypułkowy – ul. Bobrowa Górka w wieku ok. 160-180 lat.
- Dąb szypułkowy – ul. Pocztowa (park) w wieku ok. 180-200 lat.
- Dwa buki pospolite, grab pospolity – ul. Dąbrowska 7a w wieku ok. 170-180 lat.
- Dwa jarzęby szwedzkie – ul. Celników w wieku ok. 190 lat.
- Lipa drobnolistna – ul. Pocztowa (park) w wieku ok. 160-180 lat.
- Klon jawor – ul. Pocztowa (park) w wieku ok. 90 lat.
- Głóg jednoszyjkowy – ul. Sportowa w wieku ok. 70 lat.
- Lipa drobnolistna – ul. Jodłowa (osada leśna) w wieku ok. 120 lat.
- Dwie lipy drobnolistne – ul. Skalna 25 w wieku ok. 100 lat.
- Lipa drobnolistna – ul. Wilcza 1.
- Aleja drzew: sześć dębów szypułkowych, dwa jesiony – ul. Moniuszki.
- Dąb szypułkowy – ul. Skalna 10.
- Dąb szypułkowy – ul. Grabańka.
- Sasanka otwarta, dziewięćsił bezłodygowy – Sodowa Góra.
Spośród ssaków owadożernych na terenie Jaworzna żyją: jeż europejski i kilka przedstawicieli ryjówek. Są one objęte ochroną gatunkową. Liczni są przedstawiciele gryzoni, zwłaszcza drobnych, takich jak karczowniki, darniówki, nornice, polniki oraz myszy:polna, leśna, zaroślowa i domowa, a także szczury wędrowne. W parkach czy na cmentarzach można spotkać wiewiórki, rzadziej w lasach. Ze zwierząt łownych możemy spotkać: dziki, łosie, jelenie, daniele, sarny, zające, lisy. Ptactwo pospolite to przede wszystkim wróble, gawrony, sroki, szpaki, synogarlice tureckie czy też krukowate np. kawki pospolite. W zaciszach leśnych, leśno-parkowych możemy zaobserwować dzięcioły, wilgi, muchówki i sikory. Wśród łąk i pól możemy zobaczyć kuropatwy, bażanty, skowronki. Nad zalewem Sosina czy też na Przemszy Białej możemy zaobserwować łabędzi a także kaczki. Rzadziej możemy zauważyć bociany, czy czajki.

Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010