Zdroje Jaworzno
Dwutygodnik "Krynica" z 1873 poświęcony ojczystym zakładom zdrojowo-kąpielowym w numerze 3 w artykule "Zdroje żelaziste polskie, Jaworzno" opisuje obecność na terenach Jaworzna wód żelazistych o naturalnej ciepłocie dochodzącej do 35 stopni. Źródło tryskało na głębokość 60 sążni poniżej murowanej bramy, prowadzącej do głównego podkopu tutejszej kopalni węgla. Opis dotyczy roku 1818, kiedy wykonano niezbędne próbki i wstępnie określono skład chemiczny leczniczej wody. W opisie jest mowa o rzece Przemsza czarna, ale prawdopodobnie chodzi o Białą Przemszę i kopalnię w Niedzieliskach lub okolicy. Zdroje żeleziste polskie
J a w o r z n o.
Miasteczko w stronie zachodnio północnej księstwa Krakowskiego położone, 7 mil od Krakowa odległe, spoczywa na nagiem wzgórzu, osypanem do koła drobnym piaskiem, a od zachodu odgraniczone lasem sosnowym. Spodem ma znaczne kopalnie węgla i gniazda rud żelaznych; pokłady jedne od drugich przedziela wapień muszlowy, to wszystko zrasza woda, opierająca się ostatecznie na tłustym łupku iłowym. Powyższy skład geologiczny daje początek licznym połączeniom chemicznym; wszakże tylko z przystępem: powietrza, ognia lub wody. U nas w Jaworznie ten ostatni czynnik ma najgłówniej swoje działanie. Tutejsze pokłady węgla, zamożnego w siarczyk żelaza, przegradzają: rudy żelazne (w gniazdach), czasem okruchy galmanu i piasek, a obok nich znajduje się: glinka, krzemianka; pokrywa je zaś wapień muszlowy, a lepiszcze ich stanowi tłusty łupek iłowy. Tutejsze kopalnie węgla obfitują w wodę, przesączającą się z przyległych strumieni przez piasek, ku czemu wielce sprzyja niskie położenie miejscowości i poziomy układ warstw tutejszych. Namieniona woda stykając się z iskrzyskami żelaza, ukwasza je, z wywiązaniem się znacznego ciepła.
Rozpuściwszy siarkany dopiero co utworzone, unosząc je z sobą, napotyka na: węglan wapniowy, siarkan żelazowy; które to pierwiastki mniej więcej w wodzie są napuszczalne. Takie jest powstawanie i początek tutejszej wody żelaznej, której źródło znachodzące się na 60 sążni głębokości poniżej murowanej bramy, prowadzącej do głównego podkopu tutejszej kopalni węgla, głównie zwróciło na siebie uwagę, podczas smutnej pamięci dobrowolnego pożaru w tutejszych kopalniach r. 1817, skoro jego woda wysoką swoją ciepłotą powszechnie wszystkich uderzyła. Lud i górnicy przerazili się owem zjawiskiem, dziwne tworząc domysły, które niebawem stały się wówczas treścią rozmów w Krakowie. To dało powód ówczesnemu rządowi Rzeczypospolitej Krakowskiej do wysłania w roku 1818 komisyi na miejsce, która znalazła wspomniany zdrój 32° R. a nawet do 35° R. mającym. Jednak taż, sama woda dzisiaj ledwo 12° R. ciepłoty posiada. Przedsięwzięto zarazem w owym czasie rozbiór chemiczny wspomnianego źródła, z którego okazało się, iż w I fnc. namienionej wody znajduje się:Siarkanu żelazowego . . . 15.0 gr.
„ wapniowego . . . 0.2 „
Węglanu żelazowego . . . 0.5 „
Chlorku wapniu . . . . 0.1 ,,
Istoty palnej (bliżej nieoznaczonej) 0.5 ,,
Razem . . 16.3
Kwasu węglowego . . . . 2.825 cali sześć.
Powyższe źródło nie opuściwszy krainy teoretycznego ocenienia, nigdy praktycznie spożytkowaniem niebyło. Nie pomyślano tutaj o leczniczem jego zużytkowaniu. Nie było i niema tu żadnego zakładu zdrojowego, a na tę wodę żelezistą tylko tyle zwrócono uwagi, aby kopalni węgla niezalewała – tudzież, aby ocembrowanym rowem swobodnie w sąsiedni las odpływać mogła, skąd minąwszy Sapiska, zlewa się do rzeki Przemszy czarnej.Cały opis w oryginale z Biblioteki Jagielońskiej w Krakowie
Adamos, grudzień 2012 r.
Foto: Archiwum Archi
bibliografia
Edition II AD 2009-2013