Mała Cracovia
Mała Cracovia - każdy ma swoje 5 minut 
Dzisiaj chyba najbardziej rozpoznawany klub piłkarski w Polsce z Jaworzna, ale w przeszłości niekoniecznie tak było, prym w Jaworznie wiodły trzy inne bogatsze finansowo kluby.Mowa oczywiście o zespole piłkarskim Szczakowianka Jaworzno czyli siostrze Victorii, Górnika i Azotani. Upadki i wzloty zdarzają się każdemu, Szczakowianka nie była wyjątkiem.
Pierwsza była Victoria. Z inicjatywy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w 1914 roku powstaje pierwsza drużyna piłkarska którą zakłada Emil Dawidowicz. Cztery lata później przyjmuje formę organizacyjną i zaczyna działać jako Towarzystwo Sportowe „Victoria”. Nazwę tę przyjęto od słynnej już wówczas czechosłowackiej drużyny piłkarskiej - „Victoria” Żiżkov. Klub działał przy Jaworznickich Komunalnych Kopalniach Węgla Kamiennego. Wtedy obok Dawidowicza grali m.in. tacy piłkarze jak Tadeusz i Adolf Witaliński, Władysław i Adolf Bem oraz Wacław Banasik, Bolesław Chachulski i Karol Makowski. W 1932 r. klub miał pierwszą szansę na awans do klasy „A” (odpowiednik dzisiejszej I ligi, wyżej jest tylko ekstraklasa), ale kłopoty finansowe nie tylko klubu ale i piłkarzy zniweczyły tą szansę. 
Na 12 zawodników występujących w pierwszej drużynie tylko dwóch miało stałe zajęcie... Po wojnie reaktywowano klub pod nazwą Robotniczy Klub Sportowy „Victoria” działający przy kopalni „Bierut”. W 1950 r. powstaje nowy stadion przy ul. Krakowskiej. Od 1952 po reorganizacji klub działa jako koło sportowe „Górnik” przy kop. „Bierut”. W 1957 następuje połączenie koła sportowego przy kop. Bierut i Kościuszko. Z tej fuzji rodzi się Górniczy Klub Sportowy „Victoria”. W 1958 r. na 40 lecie działalności, piłkarze zdobyli awans do klasy „A”, a 3 lata później osiągnęli awans do krakowskiej ligi wojewódzkiej. 2 sierpnia 1962 roku Victoria święci największy sukces awansując do II ligi piłkarskiej! W „11” grali wówczas m.in. Krzemień, Gowin, Tokarz, Magdziarz, Śliwa, Ankus, Jochymczyk, Bystrzycki,, Pawlik i Straub. Ówczesnym trenerem był Babula. Druga siostra to Azotania, klub jaworznickich chemików. Powstała w 1927 roku przy pobliskich zakładach azotowych. Pierwszym prezesem był Stanisław Liwacz. W 1931 r. sportowcom Azotani oddano stadion do piłki nożnej. W 1937 r. Azotania ubiegała s
ię o awans do klasy „A”, czyli dzisiejszy odpowiednik I ligi piłkarskiej - wyżej jest tylko ekstraklasa. Trenerem był wówczas Stanisław Pilica, świetny chemik i były piłkarz Polonii Warszawa. W zespole grali wówczas m.in. Gołczyk, Kurnik, Krupa, Czopik, Syska, Szwajnoch, Kamiński, Rogoziński, bracia Witosińscy, Sołtys, Mucha, Jochymczyk, Suski, Ziarko, i Odrzywołek. Po okupacji hitlerowskiej klub się reaktywuje pod tą samą nazwą - Azotania. Następuje rozbudowa stadionu przy ul. Moniuszki z zapleczem gospodarczym, nowymi szatniami, trybunami i urządzeniami służącymi do organizacji festynów i zabaw dla chemików. W 1951 r. prezesem zostaje Ignacy Tura a Azotania w niedługim czasie świętuje awans do ligi wojewódzkiej. W Azotani grali wówczas m.in. Władysław Jamróz, Zygmunt Konopka, Bronisław Miranowicz, Kazimierz Tura, Edward Kosiński, Tadeusz Proszkowiec. Były dwie siostry jest i brat tj. Górnik, klub powstał przy świetlicy kop. „Komuna Paryska” w Dąbrowie Narodowej jako koło sportowe. 26 marca 1954 r. „Górnik” łączy się z „Gwardią” Jaworzno. Zostaje zarejestrowany w krakowskim okręgu pod nazwą: Klub Sportowy „Górnik” Jaworzno. Na jego czele stanął Bronisław Siedliński. 
Mając poparcie kopalni i jego dyrektora Mariana Miłka, przystąpiono do remontu stadionu przy ul. Wojska Polskiego, który otrzymano od kierownictwa obozu pracy. Usypano wały pod widownię, wykonano bieżnię, skocznię i boisko do siatkówki. Piłkarze występowali wówczas w klasie „A”. Emocji piłkarskich zawsze dostarczały szczególnie derby między „Górnikiem” a „Victorią”. W Górniku występowali wówczas m.in. Eugeniusz Krupa, Jakub Sworzeniowski, Tadeusz Trybuś i Władysław Radko.
W 1966 r. piłkarze „Górnika” pod wodzą trenera Jana Hymczyka zdobyli tytuł mistrza krakowskiej ligi okręgowej i po raz pierwszy ubiegali się o awans do II ligi piłkarskiej (dzisiejszej I ligi, ekstraklasa jest najwyższą ligą). Próba zakończyła się niepowodzeniem, chodź w drużynie występowało wielu dobrych i rutynowanych piłkarzy jak: Zbigniew Popęda, Zbigniew Banasik, Jerzy Skrzyrzyński, Wiesław Gut, Mirosław Gajdek, Jan Homel czy Jerzy Sudel. 6 lat później całkowicie odmłodzona drużyna piłkarska po raz drugi sięgnęła po tytuł mistrza ligi okręgowej, który zapewnił tylko awans do ligi między wojewódzkiej. Sukces ten był zasługą m.in. Mariana Drabika, Józefa Warchoła, Kazimierza Cygana, Jana Drabika, Kazimierza Krupy, Andrzeja Szyndery i wielu innych młodych piłkarzy. I wracamy do początku. Victoria, Górnik i Azotania były w przeszłości największymi klubami sportowymi w Jaworznie ale nie jedynymi. W latach międzywojennych i po okupacji hitlerowskiej niemal każda dzielnica, każde osiedle posiadały swoje małe klubiki, „dzikie drużyny”, które próbowały popularyzować głównie piłkę nożną.Chlubnym wyjątkiem jest tutaj „Szczakowianka” - klub dużej dzielnicy - Szczakowa ( kiedyś nawet samodzielne miasto). Szczakowianka założona została 9 lipca 1923 r. a powstała na bazie wcześniej działających klubów- Revii, Sparty i Kartaginy. W 1931 roku klub awansował do klasy „A”, a 7 lat później w decydującym meczu o wejście do ligi okręgowej uległ słynnej
wtedy „Tarnovii” Tarnów. W drużynie grali wtedy m.in. Stanisław Siennicki, Leon Janigacz, Edward Kolka, Leon Wadowski, Czesław Stadler, Eugeniusz Stadler, Alfred Stadler i Czesła Żurkowski. Po drugiej wojnie św. klub szybko się reaktywował i w 1947 przeszedł pod skrzydła Huty Szkła Okiennego „Szczakowa”. W czerwcu 1948r. klub obchodził pierwszy znaczący jubileusz: 25-lecie istnienia i wtedy dokonano poświęcenia i otwarcia odbudowanego stadionu. W roku 1949 w wyniku zmian na szczeblu centralnym i podporządkowaniu sportu związkom zawodowym zmieniono nazwę na ZKS "Unia Szczakowianka". 1951 rok zapisał się na długie lata w historii rozgrywek ligowych. Zwycięstwo 33:0 było najwyższym wynikiem uznanym za rekord kraju. Wtedy to Szczakowianka pokonała Budowlanych-Górka Trzebinia, zdobywając w sezonie 167 bramek. W 1956 r. klub występował przez jeden sezon w klasie okręgowej. W zespole grali wówczas m.in. Władysław Adamczyk, Marian Mazur, Tadeusz Wróbel, Erwin Stadler i Eugeniusz Stadler. W 1964 r. stadion piłkarski wzbogacił się o krytą trybunę. Największy sukces „Szczakowianki” to awans i gra w I lidze piłkarskiej (obecnie ekstraklasa). A stało się to w 2002 roku po zwycięskim barażu z RKS Radomsko. Po sezonie 2002/2003 Szczakowianka spadła do II ligi, została ukarana m.in. odjęciem 10 punktów na starcie. Co ciekawe gdyby nie to, awansowała by z powrotem do I ligi, gdyż miała największy dorobek zdobytych punktów. W II lidze przebywała 3 lata następnie spadła do 3 ligi i klub wycofano z rozgrywek. Następne lata to upadki i wzloty. W sezonie 2007/2008 Szczakowianka ustanowiła nowy rekord polski, który trafił na karty historii polskiej piłki nożnej. Klub z Jaworzna w meczu z Tęczą Błędów ustanowił najwyższe ligowe zwycięstwo wygrywając 34:0! A tym samym pobiła własny rekord z 1951 r. (niektóre media podają rok 1955?...nieważne). W 2010 roku klub wywalczył ponownie awans do IV ligi a w sezonie 2011/2012 grał w III lidze piłkarskiej.Tak to było...
Barbara Kowalczyk, luty 2013 r.
bibliografia
Edition II AD 2009-2013