Edukacja

Edukacja wczoraj i dzisiaj

Pierwsza wzmianka o szkole, która istniała w Jaworznie pochodzi z 1598 roku, ale jej początków należy szukać nieco wcześniej. Pierwsze wzmianki o istnieniu parafii w Jaworznie mamy z lat 1335-37, aczkolwiek geneza parafii sięga XIII w., a zatem w tym lub nieco późniejszym okresie należy upatrywać początków jaworznickiej szkoły parafialnej. Początkowo szkoły parafialne nie posiadały własnego uposażenia. Utrzymywane były z kasy proboszcza i datków mieszkańców ale u schyłku XVI wieku szkoła w Jaworznie dysponowała własnym budynkiem i majątkiem. Rektor Kasper Ruta z Siewierza, pobierał pensję w wysokości 2 zł i 20 groszy. W latach 1617-30 funkcję rektora sprawował człowiek świecki, niejaki Klemens, któremu proboszcz płacił już 6 zł pensji. Sebastian Piórecki uczył w Jaworznie od około 1676 r., na pewno uczył jeszcze w roku 1715. W latach 1679-80 nauczycielem był Jan Sobczyński, a w 1697-99 Franciszek Pielka. Śmiało więc można powiedzieć, że w XVII w. w Jaworznie nauczało dwóch nauczycieli równocześnie. Wizytatorzy biskupa Załuskiego stwierdzili w 1748 r. brak nauczyciela i kantora, ale szkoła niebawem wznowiła swoją działalność i pod koniec XVIII w. uczęszczało do niej 37 uczniów.
Wydaje się, że koniec XVIII to okres, w którym należy szukać początków jaworznickiego szkolnictwa powszechnego. W ówczesnych czasach Jaworzno wchodziło w skład Cesarskiej Galicji. Austriackie szkolnictwo elementarne zreformowane zostało w 1774 r. przez Ignacego Józefa Felbigera. Szkoły elementarne dzieliły się wtedy na: szkoły trywialne, szkoły główne, szkoły normalne.
Szkoły trywialne były najczęściej spotykanymi szkołami na wsiach. Uczniowie tych szkół otrzymywali tylko elementarne wiadomości z historii biblijnej, rachunków, religii poza sama nauką czytania i pisania. Uzupełnieniem były pewne wiadomości z zakresu gospodarowania i obowiązujących zasad moralnych. Nauczanie odbywało się w języku niemieckim. Szkoły były pod patronatem monarchy, finansowane były przez gminy. Od 1815 istniały obok szkół trywialnych także parafialne, najczęściej dwu lub trzyklasowe. Na terenie obecnego Jaworzna w 7 z 16 przysiółków istniały szkoły trywialne jednoklasowe. Były to szkoły w Byczynie, Ciężkowicach, Dąbrowie, Jaworznie, Jeleniu, Płazach, Szczakowej.
W latach 1855-1861, po podpisaniu m.in. konkordatu z papiestwem; władze austriackie wprowadziły wówczas w szkołach polskich język ojczysty, jako jeden z przedmiotów nauczania.
Po przyznaniu Galicji autonomii, we Lwowie utworzony został Sejm Krajowy Galicji, a następnie została powołana Rada Szkolna Krajowa. 31 grudnia 1866 roku uchwalona została, przygotowana przez Sejmową Komisję Edukacyjną, "Ustawa o języku wykładowym w szkołach ludowych i średnich Królestwa Galicji". Po uzyskaniu sankcji carskiej 22 czerwca 1867 r. stała się podwaliną autonomii kulturalno-oświatowej Galicji. Na podstawie tej ustawy język polski wprowadzono także w J-nie. Na mocy ustawy państwowej z 22 maja 1868 pozbawiono kościół dotychczasowych uprawnień w zakresie szkolnictwa i przekazano je władzy świeckiej.
1 grudnia 1870 rozporządzenie ministra Wyznań i Oświaty powołało rady szkolne okręgowe. Dla J-na i okolic powołano Radę Szkolną Okręgową z siedzibą w Chrzanowie.
Ustawa sankcjonowana przez cesarza 2 maja 1873r nadała szkolnictwu ludowemu charakter ogólnokształcący i obowiązkowy. Zmieniona została struktura organizacyjna szkół elementarnych. Najniżej zorganizowaną szkołą pospolitą była szkoła jedno klasowa, zaś najwyżej siedmioklasowa. Władze oświatowe naznaczyły karę na rodziców, którzy nie posyłali swych dzieci do szkoły. Za opuszczenie nauki w dzień powszedni płacono 2 centy, w niedzielę 3 centy.
Wyobrażenia o izbie lekcyjnej dają nam inwentarze w Jeleniu z roku 1868 i 1879 oraz późniejsze kroniki tej szkoły. W izbie, w której odbywały się zajęcia, stało kilka prostych ław, katedra dla nauczyciela z krzesłem, tablica na sztalugach, liczydło. Skromne wyposażenie szkół spowodowane było brakiem funduszów na ten cel. W bibliotece w Jeleniu w 1867 r. znajdowało się tylko 7 książek, ale w 1915 już 365.
Działająca w Jaworznie 4 klasowa szkoła ludowa w 1903 r. otrzymała piątą klasę, a w 1912 klasę szóstą, czyli uzyskała najwyższy stopień organizacyjny przewidziany dla szkół miejskich. Wkrótce po uzyskaniu praw miejskich, w 1892 r. zorganizowano w J-nie dwuklasową szkołę żeńską, która na przestrzeni lat 1903-1912 stała się w pełni zorganizowana szkołą sześcioklasową. Szkoły żeńskie funkcjonowały także w Ciężkowicach (dwuklasowa), i na Pechniku ( czteroklasowa).
Odzyskanie niepodległości w 1918 roku, to nowy rozdział w szkolnictwie polskim. Ogłoszenie przez Naczelnika Państwa 7 lutego 1919 r. Dekretu o Obowiązku Szkolnym było jednym z najważniejszych wydarzeń. W pierwszym artykule zaznaczono iż "... Wykształcenie w zakresie szkoły powszechnej jest obowiązkowe dla wszystkich dzieci w wieku szkolnym", tj. od siódmego do czternastego roku życia. Obowiązek szkolny mógł być realizowany w szkołach publicznych, prywatnych i w domu. Przejściowo na terenie Galicji obowiązywał sześcioletni system nauczania. Za nie posyłanie dzieci do szkoły rodzicom grozimy kary pieniężne lub areszt. Z obowiązku szkolnego zwolnione były dzieci chore, kalekie, słabowite a także te które miały do szkoły więcej niż 3 kilometry.
W 1925 roku w Jaworznie było 19 szkół powszechnych i uczęszczało do nich 4963 uczniów (w tym były dwie stricte żeńskie i dwie męskie). Naukę prowadziło 134 nauczycieli etatowych i 11 nadetatowych. Siedziby szkół to: Jaworzno ul. Mickiwicza 271 im.K. Jadwigi, Jaworzno ul. Mickiewicza 317 im. P. Skargi, Pechnik im. J. Kantego ul.Grunwaldzka, Pechnik im. Św. Barbary ul. Grunwaldzka, Niedzieliska, Bory, Jęzor, Stara Huta, Wysoki Brzeg, Szczakowa, Góra Piasku, Byczyna, Byczyna-Jeziorki,Ciężkowice,Ciężkowice-Pieczyska, Jeleń, Dąbrowa, Długoszyn i Płazy.
W 1931 r. do 19 szkół powszechnych uczęszczało już 6512 uczniów. Naukę prowadziło 139 nauczycieli etatowych i 16 nadetatowych.
W okresie międzywojennym w J-nie nie było państwowych szkół średnich ogólnokształcących. W 1927 r. otwarto w Szczakowej Prywatną Średnią Szkołę Zawodową Żeńską Towarzystwa Szkoły ludowej. Naukę w szkole mogła pobierać absolwentka 7 klasy szkoły powszechnej lub 4 klasy ogólnokształcącej średniej. Szkoła dzieliła się na dwa wydziały: krawiectwa i bieliźniarstwa. W roku 1928/29 na pierwszym z tych wydziałów uczyło się 36 uczennic, na drugim 17. Miesięczna opłata za naukę kosztowała 15 zł.
W roku szkolnym 1930/31 w Jaworznie - na Pańskiej Górze działała Prywatna Żeńska Szkoła Gospodarstwa Domowego, pod patronatem Gminy. W pierwszym roku szkolnym uczęszczało do niej 18 uczennic, naukę prowadziło 2 nauczycieli. Opłata za naukę wynosiła 10 zł, nauka trwała w niej 10 miesięcy.
Poza szkołami prywatnymi działały w Jaworznie publiczne zawodowe szkoły dokształcające przy ul. Mickiewicza 317 i w Szczakowej. W szkole w J-nie uczyło się 165 uczniów, w Szczakowej 75.
W okresie okupacji 1939-45 władze niemieckie dążyły do pozbawienia ludności polskiej dostępu do nauki i oświaty, likwidacji wszelkich form polskiego życia kulturalnego. Powstały wyłącznie szkoły z niemieckim językiem nauczania. Hans Frank, ówczesny gubernator powiedział: "Polakom należy pozostawić tylko takie możliwości kształcenia się, które pokażą im beznadziejność ich położenia narodowego".
W okresie okupacyjnym działały na terenie Jaworzna i Szczakowej ośrodki tajnego nauczania, stanowiące formę walki z okupantem w obliczu zagrożenia kultury i bytu narodowego.
Przedszkola w wyzwolonej już Polsce to pierwsze ogniwo systemu oświaty. Już w 1945 r. kopalnia "Sobieski" uruchomiła przedszkole, do którego uczęszczało 96 dzieci, w 1958 do nowo wybudowanego przedszkola uczęszczało już 150 dzieci. Do końca lat 50 w Jaworznie było 14 placówek wychowania przedszkolnego, gdzie uczęszczało 495 dzieci pod opieką 62 wychowawczyń. W tatach 60 utworzono jeszcze 3 placówki. W 1970 r. tylko sześć z siedemnastu placówek prowadziła władza oświatowa, reszta była domeną zakładów pracy. W roku 1975 liczba przedszkoli wzrosła do 26 do których uczęszczało 2015 dzieci, w 1982 było ich 37, uczęszczało do nich 2899 dzieci a w 1989 aż 45 - uczęszczało 3488 dzieci. Z chwilą prywatyzacji, reorganizacji, upadania i likwidacji zakładów pracy liczba ta ciągle malała. Nie bez znaczenia miał na to wpływ niż demograficzny. W 1990 było ich 40 a dwa lata później istniały już tylko 24 placówki przedszkolne, do których uczęszczało 2437 dzieci. Obecnie jest ich 28.
Od 1971 r. dla dzieci sześcioletnich nie objętych wychowaniem przedszkolnym organizowane były ogniska przedszkolne, w celu zapewnienia im jednolitego startu szkolnego. Od 1974 r. do placówek tych oraz oddziałów przedszkolnych uczęszczały wszytkie sześciolatki. W 1975 w J-nie było 12 ognisk przedszkolnych do których uczęszczało 551 dzieci, w 1988 do 18 ognisk uczęszczało 1026 dzieci.
W 1945 r. czynnych było 8 szkół podstawowych do których uczęszczało 2706 uczniów. Szkoły te mieściły się w: Ciężkowicach, Dąbrowie Narodowej, Długoszynie, Jaworznie, Jeleniu, Pechniku, Starej Hucie i Szczakowej. W latach 1948-61 obowiązywała 7 letnia szkoła podstawowa. Reforma w 1961 wprowadziła 8-klasową szkołę podstawową. W roku szkolnym 1960/61 było w J-nie 12 szkół podstawowych do których uczęszczało 7596 dzieci, w roku 1970/71 do 16 placówek uczęszczało 10341 uczniów. W roku 1985/86 w 22 szkołach podstawowych uczyło się 11102 uczniów, szkołę opuściło 1198 absolwentów. W 1992/93 do 23 szkół podstawowych uczęszczało 13459 uczniów, szkołę opuściło 1341 absolwentów a naukę prowadziło 682 nauczycieli.
Najstarszymi szkołami podstawowymi w J-nie są: nr 9, powstała w 1904 r., nr 8 powstała w 1909 r. i nr 6, powstała w 1912 r. W 1977 r. przestała istnieć szkoła nr 2. Nowy obiekt szkoła dostała w 1985 r. do tego czasu dzieci uczęszczały do szkoły nr 1 i 16. W 1989 w nowej szkole nr 8 w Dąbrowie Narodowej rozpoczęło naukę 654 uczniów, naukę prowadziło 37 nauczycieli.
Od 1974 r. szkoły podstawowe nr 1, 5, 7 i 16 pełniły funkcję szkół środowiskowych. Szkoły te miały organizować i koordynować całokształt poczynań w zakresie wychowania i kształcenia uczniów, jak również młodzieży i dorosłych pochodzących z najbliższego otoczenia.
W roku szkolnym 1960/61 były w Jaworznie 4 szkoły podstawowe dla pracujących, gdzie uczęszczało 487 uczniów. W roku 1985/86 działała tylko jedna taka szkoła, naukę pobierało 55 uczniów.
Od roku 1969 istniała w J-nie szkoła specjalna o programie szkoły podstawowej. W latach 80 uczęszczało do niej 170 uczniów, a pracowało w niej 25 nauczycieli.
W 1963 r. uruchomiono w J-nie Państwową Szkołę Muzyczną I stopnia im. Grażyny Bacewicz. Początkowo była to filia PSM w Oświęcimiu, od 1965 jako samodzielna placówka. Nauka była prowadzona w czterech sekcjach: fortepianu, smyczkowej, instrumentów dętych, perkusji i akordeonu.
Decyzją kuratorium Okręgu Szkolnego w Krakowie na wniosek Komitetu Obywatelskiego 22 marca 1945 r. powstało Prywatne Gimnazjum i Liceum Koedukacyjne Zarządu Miejskiego w J-nie. W 1948 r. szkołę upaństwowiono. Od 1951 placówka otrzymała nazwę Państwowa Szkoła Ogólnokształcąca stopnia licealnego w Jaworznie. Początkowo szkoła miała siedzibę w budynku byłej szkoły podstawowej nr 6 na Pechniku, od 1947 r. w baraku przy ul. Żwirki i Wigury. W listopadzie 1960 r. oddano do dyspozycji liceum nowy budynek na Podwalu. W 1960 r. do szkoły uczęszczało 347 uczniów, w 1970 r. 638 uczniów, by w roku 1980 liczyć 581 uczniów a w 1986 tylko 461 uczniów. W 1986 w budynku SP nr 7 na Osiedlu Stałym, uruchomiono II Liceum Ogólnokształcące im. Marii Curie-Skłodowskiej.
W J-nie istniało także Liceum Ogólnokształcące dla Pracujących. W 1960 r. uczęszczało do tego liceum 122 osoby, w 1965 246 a w 1984 tylko 57. Liceum zawiesiło działalność w 1989 r.
Oprócz średnich szkół ogólnokształcących w Jaworznie utworzono m.in. Zespół Szkół Ekonomiczno-Usługowych (wcześniej Technikum i Liceum Ekonomiczne), Liceum Medyczne, Technikum Górnicze, Technikum Energetyczne, Technikum Chemiczne, Policealne Studium Zawodowe KWK "Komuna Paryska", Policealne Studium Energetyczne, Medyczne Studium Zawodowe.
W J-nie istniało także wiele szkół zawodowych. W 1960 było ich tylko 4 by w 1970 liczba wzrosła do 15. W roku 1970 uczęszczało do nich 2638 uczniów. Pierwszą szkołę zawodową Szkołę Przemysłowo-Górniczą (późniejszą zasadniczą szkołę górniczą) zorganizowało w 1948 r. Krakowskie Zjednoczenie Przemysłu Górniczego. W 1945 uczyło się tam 180 uczniów, którzy łączyli naukę z pracą zawodową. w roku 1973 oddano do użytku nową Zasadniczą Szkołę Górniczą kopalni "Jaworzno". W latach 80 istniały następujące zasadnicze szkoły zawodowe: ZSZ Rolniczo-Ogrodnicza, ZSZ Górnicza KWK "Komuna Paryska", ZSZ Górnicza KWK "Jaworzno", ZSZ Budowlana, ZSZ PKP Lokomotywowni "Szczakowa", ZSZ "Zespołu Elektrowni Jaworzno", ZSZ "Elektrowni Jaworzno III", ZSZ Kopalni Piasku Podsadzkowego "Szczakowa", ZSZ Zakładów Dolomitowych "Szczakowa", ZSZ "Transgór", ZSZ Zakładów Chemicznych "Organika-Azot", ZSZ "wielozawodowa" przy Zespole Szkół Ekonomiczno-Usługowych. W 1976 roku do 28 szkół zawodowych, w tym 11 dla pracujących uczęszczało 6155 uczniów, w roku 1992 do 33 szkół zawodowych, w tym 7 dla pracujących, uczęszczało 5048 uczniów.
Jak podaje strona miejska www.jaworzno.pl (listopad 2011 r.) obecnie w Jaworznie funkcjonuje 19 przedszkoli miejskich, 16 szkół podstawowych w tym dwie z oddziałami integracyjnymi i jedna w Specjalnym Ośrodku Szkolno - Wychowawczym, 7 gimnazjów i 14 szkół ponadgimnazjalnych.
Oprócz tego działalność prowadzi Państwowa Szkoła Muzyczna, Ognisko Pracy Pozaszkolnej, Szkoły Społeczne, ośrodek dydaktyczny Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej w Katowicach, ośrodek zamiejscowy Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz Uniwersytet III wieku.

Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010