Jeleń


Rys historyczny:



Inną wersję nazewnictwa Jelenia przedstawia Marian Lipka w książce "Powtórki nie tylko z odległej historii". W zasadzie jest to legenda zasłyszana w latach młodzieńczych na lekcji religii, prowadzonej prze ks. Piotra Jurko. "Ksiądz powiedział, że myśliwy polujący na dziką zwierzynę w istniejącej wtedy puszczy napotkał rosłego jelenia wybiegającego na brzeg Przemszy. W momencie, gdy złożył się do oddania strzału dostrzegł między rogami jelenia krzyż z postacią Jezusa. Zrezygnował z oddania strzału, spotkał się z pozostałymi uczestnikami polowania, którym opowiedział o zaistniałym wydarzeniu. Zgodnie uznali, iż powstająca w tym miejscu osada otrzyma nazwę Jeleń."


Biskup przyznał mieszkańcom 7 lat wolności od czynszów, lokacja miała być przeprowadzona przez mieszkańców Jelenia. Sołtys otrzymał we wsi 2 wolne od czynszów łany, 1/6 czynszów z zagród i trzeci denar z kar sądowych. Miał także prawo posiadania karczmy, browaru, młynów nad Przemszą i łaźni.





którą Biskup Krakowski Jan Małachowski 6 listopada 1691 konsekrował. Obok kaplicy przygotował mieszkanie dla księdza, któremu dał kilkanaście hektarów ziemi na utrzymanie. Była to prebenda. Ksiądz, który mieszkał w Jeleniu nie był proboszczem, ale prebendarzem.


Jeleń miał także połączenie z pobliskim Jemielinem (o. Imielinem) o czym świadczy odnotowana w 1767 r. droga prowadzącą z Jemielina w kierunku Jelenia.










Charakterystyczne obiekty i miejsca:
► Kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego z XVII w.;
► Zabytkowa Studnia w Rynku z XVII w.;
► Cmentarz Parafialny, ul. Sulińskiego;
► Pomnik upamiętniający powstanie osady Jeleń (700-lecie), Jeleń Rynek;
► Pomnik ku czci mieszkańców Jelenia poległych podczas działań wojennych oraz pomordowanych w czasie II wojny światowej w różnych miejscach kaźni, Jeleń Rynek;
► Grób wojenny Pawła Szulgacza, żołnierza Armii Czerwonej poległego 22 stycznia 1945 roku w czasie walk o wyzwolenie miasta Jaworzna spod okupacji hitlerowskiej - Jeleń, Sielec;
► Filia Miejskiej Biblioteki Publicznej,ul. Celników 1;
► Stadion i korty GKS "Victoria", ul. Wygoda;
► Urząd Pocztowy przy ul. Zwycięstwa 9;
► Remiza Straży Pożarnej OSP w Jeleniu, ul. Celników 1;
► Przedszkole Miejskie nr 19, ul. Wygoda 18;
► Szkoła Podstawowa nr 22 przy ul. Banasika 1;
► Gimnazjum nr 8 przy ulicy Zwycięstwa 30;
► Komora Celna przy ul. Celników;
► Słup graniczny przy ul. Celników;
► Park w centrum Jelenia, ul. Jeleń-Rynek 13;
► Dwa 60-80 letnie jarzęby szwedzkie. Uchwałą Rady Miasta Jaworzna z dnia 22 stycznia 1998 roku zostały uznane za pomniki przyrody, ul. Celników;
► Pomnik przyrody: dąb szypułkowy w wieku ok. 230 lat rosnący przy ul. Wiosny Ludów;
► Zegar słoneczny z czasów okupacji hitlerowskiej, wykonany przez miejscowych kamieniarzy;
► Góra Staberek (285,4 m n.p.m.);
► Rudna Góra (307,1 m n.p.m.). O tej górze sa liczne podania i legendy. Były tu sztolnie gdzie wydobywano skalną rudę. Owe sztolnie istniały za czasów Walentego Rozdzieńskiego. ! 1612 r. wyszło drukiem jego dzieło "Officina ferraria', w którym jedną zwrotkę poświęcił Rudnej Górze:
"Tak żółta i tak drobna w ziemi krakowskiej
ruda nadzwyczaj dobra na gruncie jeleńskim
Leży w suszy na górze blisko Przemszy rzeki
Lecz fundament gdzie leży ma bardzo głeboki"
Od Walentego dowiadujemy się, że koło Rudnej Góry były bagna, że tu wydobywano bagienną rudę, zwaną "bystrą". Na skałach palono ogniska, które po nagrzaniu polewano wodą, skała pękała i tak wdzierano się w głąb góry.
Rudna Góra to ciekawy punkt widokowy, widać cała "jaworznicką nieckę" i ziemię śląską za Przemszą;
► Góra Koniówki (305,3 m n.p.m.);
► Kapliczka Matki Boskiej Piekarskiej w Łęgu, skąd wyruszały w okresie międzywojennym liczne pielgrzymki do Piekar;
► Celinowe Górki (297 m n.p.m.). Celiny to gliniaste pole, celiny-pole, stąd i nazwa górki;
► Stawy Belnik - Tarka. Obszar położony jest na terenie kompleksu leśnego obrębu Chrzanów. Obejmuje cztery stawy otoczone urokliwym drzewostanem sosnowym, niewielkie powierzchnie zajmują lasy liściaste o charakterze łęgów, które są siedliskiem stosunkowo bogatej flory i fauny. W/g Czesława Kempińskiego nazwa pochodzi od w. "biały piasek". Miejsce gdzie kobiety bieliły płutno;
► Las Belnik, Majówka;
► Remizy leśne i łąki śródleśne jak: Przerywka, Bednik, Piaski, Kępnica, Ładoga, Rudki, Ruściska;
► Miejsca, osiedla zwane niekiedy przez mieszkańców "dzielnicami Jelenia": Biały Brzeg, Łęg, Lipinka, Wygoda, Okrągłe, Podkamieniec, Morgi;
► Rzeka Przemsza, potok Byczynka i Wąwolnica;
► Biały Brzeg - w XVIII w. była tu przystań wodna nad rzeką Przemsza, istniała od 1767 roku;
► Bednik - są to podmokłe łąki w okolicach Tarki, na których w XVII w. wypasano stada koni. Teren w większości porosły buczyną, sosną sprawiał, że jeszcze nie tak dawno zbierano tu pieczarki zwane bedłkami;
► Czarny Kierz - miejsce bagienne nad Przemszą, rosną tu krzewy i sitowia. Kierz to dosłownie krzaki, zarośla;
► Wygoda - nazwa pochodzi od karczmy w Jeleniu jeszcze za czasów Austro-Węgier. Spalili ją Niemcy w 1918 r.;
► Okrągłe - nazwa wywodzi się stąd, że mieszkali tu rudkowie, smolarze i garncarze. Ci ostatni wypalali garnki zwane okrąglami. A było to jeszcze w 1780 r. Właściwsza jest nazwa od tego, że droga tu wiodąca posiada okrągły zakręt, omijając bagna, doły po wykopach garcarzy;
Znajduje się tu dom w którym mieszkał Szymon Banasik, patriota-powstaniec. Mieszkańcy Jelenia w 55 rocznicę jego śmierci wmurowali pamiątkową tablicę. Szymon Banasik był z zawodu prawnikiem. Walczył na Węgrzech, był w turekiej niewoli. Przez 42 lata pracował w gminie;
► Bobrowice - nazwa prawdopodobnie pochodzi od słowa bobrować, czyli kopać i ma to związek z kopaczami, którzy poszukiwali tu w XVI w. galeny czyli rudy ołowianej. Dziś nazwa lasu w Jeleniu;
► Ładuga (ładoga) - czyli miejsce załadunku, ładowania, port rzeczny. Z chwilą powstania kopalń na Dąbrowach (tak podobno kiedyś mówiło się o Dąbrowie, właśnie w l. mnogiej) w 1792 r. pomyślano o porcie skąd wywożono węgiel barkami, galarami do Krakowa a nawet do Warszawy. Taki rzeczny port zwano "ładugą" - miejscem ładowania. W okolicach Jelenia-Łegu pozostały ślady po dawnym porcie. Większość Jelenian pracowało na takich galarach. Raz w tygodniu odpływało kilka ładunków z węglem. Największy rozwój portu istniał w latach 1815-1846. Był to okres Rzeczypospolitej Krakowskiej, okres rozkwitu jaworznickich kopalń. Druga taka ładuga istniała w okolicy Maczek. Pierwsze transporty węgla z Jaworzna do owych ładug dowożono kolejami, ciągnionymi przez konie;
► Łęg - czyli zarośla na bagnach. Łęg to tereny bagniste od strony rzeki a piaszczyste od strony elektrowni;
► Paśna Góra - tak w Jeleniu nazywa się wzgórze, gdzie wypasało się bydło;
► Ruścisko - od słowa ruda, to pola między Rudną Górą a Jeleniem, gdzie jeszcze w 1890 r. były małe szybiki z których wydobywano rudę;
► Sielec (d. Sielce) - nazwa od słowa sioło - ziele. Zaciszna kotlinka między szybem Sobieski a Jeleniem. W przeszłości było tu wiele źródełek i krynic. Kiedy podeszła tu z wydobyciem kopalnia Domsa a potem Sobieski wody zanikły. W 1945 r. zginął tu radziecki żołnierz A. Szulgacz i ma tu grób;
bibliografia
-
⇘ HISTORIA
-
⇘ MIASTO
-
⇘ DZIELNICE, OSIEDLA
Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010