Byczyna

Byczyna

Rys historyczny:

Byczyna - staropolskie nazewnictwo oznaczające miejsce hodowli i wypasu bydła (łąki, rozległe polany w lesie). Gwarowo mówi się także Bycina, inna nazwa to Bicinia.

Byczyna pojawiła się w źródłach po raz pierwszy w 1229 r., w bulli papieża Grzegorza IX zatwierdzającej posiadłość klasztoru benedyktynów w Tyńcu. Wiadomo z dokumentu z 1287 r., że Byczyna należała administracyjnie do kasztelanii chrzanowskiej. W dokumencie z 1287 r. jest mowa, że biskup krakowski Paweł z Przemankowa uzyskał na drodze zamiany od klasztoru tynieckiego wieś Byczynę.

W księgach sądu ławniczego w Krakowie z 1370 r. czytamy, że Gropetirman Sławoń ze swoim synem Marcinem, sołtysem Byczyny, kupili dom przy ul. Garncarskiej od Jeroslarta, notariusza biskupiego.

Wiemy także, że mieszkaniec Byczyny, Mateusz był w latach 1434-38 notariuszem oficjała krakowskiego Jana z Lgoty.

Prawdopodobnie jeszcze przed 1447 przeprowadzono przez lasy byczyńskie drogę do Chrzanowa, a Jaworzno uzyskało połączenie m. in. z Mysłowicami.

Wiemy także, że w 1480 r. sołectwo byczyńskie znajdowało się w rękach mieszczanina olkuskiego Mikołaja Byndela.

Wiadomo, że u schyłku XV w. Byczyna należała do parafii w Sławkowie jako tzw. "klucz sławkowski". Do klucza tego należały także wsie: Jaworzno, Długoszyn, Ciężkowice i Luszowice.

W 1527 r. wieś podzielono na kasztelańską i biskupią

Jak podają źródła do sołectwa Byczyna w 1711r. należało aż sześć większych stawów: "Majcherek", zasilany ze źródła Korzeniec, zarośnięty zupełnie trawą staw "Lelowiec", a także "Stary Staw", "Krolowiec", "Bobrowiec" i "Laskowice" i trzy sadzawki.

Źródła podają, że w 1743 roku w Byczynie były 33 domy, a w niespełna 50 lat później już 127 domostw.

Z listu, jaki 14 stycznia 1790 roku wysłał Roch Kossowski, podskarbi wielki koronny do dzierżawcy Byczyny, Kownackiego, dowiadujemy się, że wydobywano tu rudę galmanu.

W latach 1815-1846 a więc w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej Byczyna wraz z Jaworznem, Jeleniem, Długoszynem, Dąbrową i Szczakowa tworzy gminę wiejską z siedzibą wójta w Jaworznie. Łączna liczba mieszkańców 3 718. Numer urzędowy gminy to XIX, w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej było 17 gmin wiejskich i 9 miejskich.

W 1845 r. wieś, w której był mały drewniany kościółek wpisana została do akt krakowskiej kurii biskupiej. Mieszkał tu pleban i kantor, którzy uczyli dzieci mowy polskiej i katechizmu. Znanymi rolnikami w tym czasie byli:Walenty Katabis, Władysław Radek, Jakub Zientek, Adam Surówka, Adam Ruta. Wójtem był niejaki Gruszczyński a młynarzem Stanisław Piętka potem J.Przetak.

23 grudnia 1920 r. Byczyna zostaje samodzielną gminą w powiecie chrzanowskim, województwa krakowskiego.

W przeszłości mieszkańcy Byczyny należeli do parafii św. Wojciecha w Jaworznie. Ludność Byczyny już od roku 1913 myślała o budowie Kościoła, względnie większej kaplicy. W tymże roku zebrano 1000 koron austriackich na ten cel, a także przygotowano większą ilość wapna. W czasie I wojny światowej przyszła dewaluacja, pieniądze przepadły, a wraz z nimi projekt budowy kościoła.

8 września 1930 r. poświęcenia kamienia węgielnego i nadania tytułu kościoła - Najświętszego Serca Pana Jezusa - dokonał sam Książe Metropolita Adama Stefan Sapieha.
W lipcu 1931 r. przystąpiono do budowy prezbiterium, w którym z czasem Msze św. zaczął odprawiać Ks. Zygmunt Łaczek.
W 1932 roku rozpoczęto budowę plebanii.
16 lipca 1933 roku z ambon kościołów w Jaworznie odczytano akt erekcyjny ustanawiający Byczynę samodzielną parafią.
W 1937 roku rozpoczęto budowę głównej nawy a już 18 października 1938 roku przykryto kościół dachem.
20 listopada 1938 roku po raz pierwszy wierni zgromadzili się na nabożeństwie w całym kościele.

1 sierpnia 1934 r. jednostka samodzielnej gminy została zniesiona, a jej obszar włączony do nowo utworzonej gminy wiejskiej Jaworzno.

W latach 1973-1977 Byczyna była samodzielną gminą wiejską należącą do woj. krakowskiego a po reformie w 1975 do katowickiego. Siedzibą władz gminy była Byczyna. Do 5 października 1974 do gminy należały obecne Jeziorki (d. Jeziorki Byczyńskie), które w skutek rozporządzenia przyłączono do Jaworzna, jako jedną z jej dzielnic.

W 1954 Cezarówka Dolna tworzy wraz z Byczyną i częścią Jeziorek jedną z 37 gromad powiatu chrzanowskiego. Wcześniej Cezarówka Dolna należała do Balina.

W 1965 Cezarówka Górna będąca w gromadzie Balin zostaje przyłączona do gromady Byczyna.

W 1977 r. gminę Byczyna włączono do Jaworzna.

Dwie najważniejsze postacie z Byczyny w okresie PRL to Franciszek Szlachcic i Władysław Leś.
Franciszek Szlachcic ur. 5 lutego 1920 w Byczynie, zm. 4 listopada 1990 w Warszawie. W czasie wojny wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. Od 1942 r. górnik w kopalni węgla w Jaworznie. Uczestniczył w konspiracji Armii Ludowej. Członek PPR od 1943 r. Służbę w aparacie bezpieczeństwa rozpoczął w lutym 1945 r. od stanowiska kierownika kontrwywiadu PUBP w Chrzanowie. Później pełnił szereg wysokich funkcji w aparacie państwowym m.in. był kierownikiem Wojewódzkiego Urzędu ds Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach a także, komendantem wojewódzkim Milicji Obywatelskiej w Katowicach by w latach 70 XX wieku zostać wiceministrem a następnie ministrem spraw wewnętrznych.
Władysław Leś ur. 1929 r. w Byczynie. W aparacie bezpieczeństwa od września 1948 r. Do września 1953 r. pracował kolejno w: Krakowie, Nowej Hucie, Oświęcimiu, Dworach i, jako wykładowca, w szkole MBP w Chorzowie. Po jej likwidacji w 1955 r. został przeniesiony do WUdsBP w Stalinogrodzie. W lipcu 1962 r. został kierownikiem grupy w nowo utworzonym Wydziale IV KW MO w Katowicach (walka z Kościołem), a w październiku tego roku zastępcą naczelnika tego Wydziału. Funkcję tę sprawował do grudnia 1965 r., kiedy to powołano go na stanowisko zastępcy komendanta powiatowego ds. SB w Będzinie. W lipcu 1969 r. ponownie skierowany do KW MO w Katowicach, gdzie objął stanowisko naczelnika Wydziału II (kontrwywiad). Zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. SB od marca 1977 r. Był kierownikiem sztabu Akcji "Lato-80" planującego wprowadzenie stanu wojennego w województwie katowickim. Odwołany ze stanowiska we wrześniu 1982 r. w związku ze stwierdzonymi przypadkami pijaństwa i korupcji w podlegającym mu Wydziale Paszportów.

Charakterystyczne obiekty i miejsca:
► Biskupia Góra - z początku istnienia osady wpływ na jej rozwój mieli krakowscy biskupi zwłaszcza biskup Prandota Odrowąż, stąd i nazwa owej góry;
► Kościół parafialny pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, ul. Kościelna 25;
► Zespół Szkół nr 1 w Jaworznie (Szkoła Podstawowa nr 20 im. Oddziału Armii Ludowej J. Dąbrowskiego, Gimnazjum nr 10, Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 6;
► Boisko Sportowe LKS "Zgoda Byczyna";
► Klub "NIKO", ul. Korczyńskiego 10;
► Ochotnicza Straż Pożarna, ul. Kaczeńców 1;
► Urząd Pocztowy, ul. Baranowskiego 3a;
► Góra Pietrusowa (305 m n.p.m.). Legenda mówi, że około 1600 r. żył tu gwarek Petrus (Piotr), zamożny kuźnik i dymarz, miał własne domostwo na samym wzgórzu. Pola owego Petrusa sięgały aż do Byczyny, gdzie znajduje się słupowa kapliczka z XVII wieku;
► Przedszkole nr 18 Miejskie, ul. gen. Korczyńskiego 12;
► Zespół Szkół nr 1, ul. Nauczycielska 12;
► Stary młyn, ul. Baranowskiego;
► Stare budownictwo (ulicówka) , ul. Korczyńskiego;
► Rozdzielnia prądu "Baustela";
► Kapliczka przydrożna, murowana z początku XIX w. o dachu dwuspadowym, wieżyczka na sygnaturkę o nakryciu baniastym, sklepienie kolebkowe, ul. Krakowska 118;
► Kapliczka przydrożna, murowana z początku XIX w. o dachu dwuspadowym, wieżyczka na sygnaturkę o nakryciu baniastym, sklepienie kolebkowe, ul. Krakowska;
► Kapliczka przydrożna, słupowa z ok. 1770 r., na wysokiej podmurówce, zbudowana z kamienia łamanego, dach namiotowy zwieńczony krzyżem, we wnęce krucyfiks ludowy, zwana kapliczką pułkownika Linowskiego, ul. Krakowska;
► Kapliczka przydrożna, słupowa z XVII w. zbudowana z kamienia łamanego, dach namiotowy związany krzyżem, ul. A. Zelwerowicza;
► Kapliczka Matki Boskiej Niepokalane Poczęcie, ul. Hallera;
► Pomnik Przyrody: lipa drobnolistna w wieku 170 lat rosnąca przy ul. Tulipanowej;
► Potok Byczynka, zwany też Bisynką, rozpoczynający tu swój bieg, wypływając z bagnapod Jodłką. Płynie on w stronę Jelenia i tam w okolicy Dębu wpada do Przemszy. Kiedyś nad tym strumieniem było wiele krynic i źródełek. Obecnie zostało jedno i to o walorach zdrowotych i wyjątkowo smacznej wodzie.
► Łowisko PZW nr 219 Byczyna Makowiska opiekun koło PZW Jaworznl Miasto;
► Wilczy Staw, Stary Staw, Nowy Staw;
► Las Olszyna, Zalesie, Olszyna;
► Miejsca zwane Koński Cmentarz, Zawada, Zalupie, Tarkowizna, Kniepowa Góra, Porębisko, Majcherek, Laskowiec, Osowiec;
► Osowiec - w/g Czesława Kempińskiego nazwa pochodzi od słowa osa, czy były tu osy trudno powiedzieć. Nazwa istnieje co najmniej od roku 1800. Dziś w tym miejscu jest m. in. szkoła wybudowana z okazji 1000-lecia Państwa Polskiego, przypadającymi na 1966 rok. Hasło budowy „tysiąca szkół na Tysiąclecie Państwa Polskiego” rzucił Władysław Gomułka, 24 września 1958 roku. Ze wzgórza rozpościera się malowniczy widok na Garb Tęczyński, widać stąd Beskid Żywiecki;
► Odcinek - część pastwisk w Byczenie na Porębowisku. Dziś teren bagnisty i torfiasty. Stąd wywożono borowinę do celów leczniczych;
► Porębowisko - miejsce w Byczynie po wyrąbanym lesie. W XVI rozpoczęlo się poszukiwanie srebra w lasach, stąd część lasów wycięto a część wypalono;
► Cypel - jest to koniec pola tuż za Kamiennym Mostkiem w Byczynie na prawo od Korzeńca. Stąd ciekawe miejsce widokowe na lasy, Beskid Żywiecki, Oświęcim;
► Barani Ogon - nazwa niedużego lasu za Porębiskiem w Byczynie, w kierunku Chrzanowa. Faktycznie wypasanu tu owce. Są tu ślady przekopywania terenu z XVII w.;
► Majcherek - nazywa się tak wąskie poletka, tuż za dawną stacją PKP w Byczynie, należące do mieszkańców Byczyny. Mieszkał tu niejaki Melchior, którego zwano Majcherkiem;
► Borowiec - nazywa pochodzi od w. "bór". Są to dzisiaj resztki dawnego boru na terenie Byczyny. W XV w. wydobywano tu galenę czyli rudę ołowiu;
► Smug - to małe poletka łąkowe, pastwiska i zarośla znajdujące się w byczyńskim lesie (w. od smug-pasek-wąskie pole-łąka). Nazewnictwo tej okolicy istnieje od ponad 150 lat. Tu w 1864 r. kwaterowały małe grupy powstańcze, którymi dowodził sam Francesco Nullo. W okresie okupacji miały tu miejsce spotkania partyzantów z Libiążą z kurierami z Jaworzna;
► Stabry - tak nazywają się łąki w Byczynie od figury na Pietrusowej tuż przy dawnym torze kolejowym pod Byczyną. Dawniej rosły tu pedłki-pieczarki;

bibliografia

Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010