Dąbrowa Narodowa, Łubowiec

Dąbrowa Narodowa, Łubowiec

Rys historyczny:

Dąbrowa - to inaczej las dębowy (dębnik), stąd i nazwa miejscowości pochodzi od rosnących tu przed laty dębów. Na początku mówiło się Dąbrowy, w liczbie mnogiej, dopiero w XIX w. utrwaliła się forma w liczbie pojedynczej. Drugi człon - Narodowa, dodano dla odróżnienia od Dąbrowy Górniczej, co oznaczało własność skarbową. W 1798 r. jaworznicki region został włączony do dóbr państwowych. W pismach, dokumentach i mapach XIX w. i późniejszym okresie drugi człon tej miejscowości zaniknął. Co było przyczyną tego? Tego nie wiadomo, ale na pewno człon ten na stałe utrwalił się w dwudziestoleciu międzywojennym.

Wieś Dąbrowa została zorganizowana około 1610 roku przez biskupa krakowskiego Maciejowskiego, a poraz pierwszy wymieniona jest w protokóle wizytacji biskupiej w roku 1611, jako osada nowo założona.
We wsi Dąbrowa żyło wtedy 8 zagrodników na równych działkach rolnych. Z początku nie musieli oni płacić wielu opłat, podatków, obciążeń jak w pozostałych okolicznych wsiach, gdyż byli osadnikami, którzy dopiero uzdatniali teren pod uprawę rolną. W roku 1789 mieszkańcy Dąbrowy posiadali już pełen zakres obowiązków i opłat jak w pozostałych jaworznickich wsiach.

Do pierwszych osiedleńców Dąbrowy należeli: Wojciech Łaźnia, Paweł Cielątko, Jan Dusza, Jakub Wiercioch, Wojciech Dziubek, Lachowie, Wojciech Guja i Andrzej Palian. Z badań genealogicznych wynika, że z ośmiu rodzin protoplastów tylko rodzina Lachów nie została w tej wsi. Do końca XVII w. osiedli się w Dąbrowie także rody o nazwiskach - Musiał, Dubiel, Tosza, Ziętek, Budak i Głowacz. Zgodnie ze spisem z 1791 r. na 47 rodzin chłopskich - 38 wywodziło się z najstarszych osadników, stanowiąc większość społeczności dąbrowskiej. Najliczniejszy był ród Musiałów, reprezentowany przez 9 rodzin, po 4 rodziny stanowiły rody Duszyków i Ziętków, po trzy Dubielowie i Gujowie. Po dwóch reprezentantów mieli Palianowie, Toszowie i Golczykowie, Knapikowie i Kępkowie. Niektóre rody wykazywały już objawy zanikania, ponieważ reprezentowane były przez jedną rodziną. Dotyczyło to m. in. rodu: Cielątko, Łaźnia, Dziubek, Budak i Głowacz. Z najstarszych zaginęła tylko rodzina Wiercioch, natomiast przybyły inne jak Jaromin, Jamróz, Rupala, Skulich, Łata.

W 1664 roku wybudowano młyn w Dąbrowie, miał on status tzw. zakupnego, czyli dziedzicznej własności. Pierwszym młynarzem był Błażej Sośnicz, po jego śmierci młyn prowadziła wdowa po nim niejaka Regina Sośnierzowa. Prowadziła, aż do uzyskania pełnoletności przez syna Macieja. Wdowa Sośnierzowa wyszła powtórnie za mąż za Macieja Jęzora, który zajmował się gospodarstwem żony, uprawiał rolę oraz wybudował karczmę. Rodzina Sośnierzów pozostała w dąbrowskim młynie aż do roku 1834.

Jeszcze w 1620 roku Dąbrowa należała do Ligęzów była nawet królewszczyzną, lecz znowu weszła w granice klucza w Sławkowie.

Rejestr poborowy z 1629 r. wspomina iż w nowo powstałej Dąbrowie znajduje się zaledwie 8 zagród. W 1676 Dąbrowę zamieszkiwało 46 osób. Cała parafia jaworznicka po potopie szwedzkim liczyła jedynie kilkaset osób. W 1787 roku Dąbrowę zamieszkiwało 266 mieszkańców. W/g lustracji z 1789 r. w Dąbrowie było 37 gospodarstw rolnych oraz jedna rodzina chałupnicza. Jeszcze inny spis ludności z 1791 r. podaje, że w Dąbrowie było 47 domów, czyli gospodarstw rodzinnych; ogółem 250 osób w tym 77 mężczyzn, 73 kobiety i 100 dzieci.

Wiek XVIII doprowadził do znacznej dewastacji lasów wokół Dąbrowy. W 1764 r. pod Dąbrową rósł jeszcze las sosnowo-jodłowy zajmujący kwadrat o powierzchni 40 na 40 stajań. W dwadzieścia lat później ten sam las zajmował powierzchnie czterokrotnie mniejszą!

W końcu XVIII w. przy Dąbrowie znajdowały się dwa przysiółki-pustkowia o nazwie "Wanczyków" (4 chałupy) i Piekło (2 chałupy).

Od 1790 roku istniało tu kilka kopalń - upadówek, które należały do Potockiego. Małe kopalnie rozbudowali Westernholzowie i inni bankierzy z Wiednia.

Około 1805 r. powstała w Dąbrowie kopalnia węgla tzw. "Wieliczka", będąca własnością tzw. Kompanii Wielickiej, złożonej z udziałowców Polaków i Austriaków. Do tej spółki należeli m. in.: Tomasz Chromy, lekarz z Chrzanowa, i ks. Ignacy Słupski, proboszcz z Wieliczki. Drugą kopalnię, pod nazwą "Fortuna", uruchomił w 1806 r. Ignacy Potocki (nie z magnackiej rodziny), a w kilka lat później nabył ją książę Fryderyk de Anhalt.
Nie do końca znane są miejsca ich usytuowania, ale prawdopodobnie wg L. Dubiela są tereny zwane dzisiaj "Pod Polem" i "Szczotki".

W dniu 17 marca 1805 r. Ludwika Fryderyka Westenholz otrzymała nadanie lenne na 23 miary górnicze w Dąbrowie, uzyskane na mocy nabycia.
W 1867 r. Urząd Powiatowy w Jaworznie wywłaszczył pola miejscowym gospodarzom i oddał je rodzinie Westernholzów. Ta zaś zatroszczyła się o byt swoich górników, kto miał własne konie mógł dobrze zarobić na przewozie węgla do Ładugi na Przemszy. Większość górników żyła nadal w biedzie, pozwalano jednak na stawianie domków z rajmówki lub drewna.
Kopalnie Westenholzów miały 4 szyby rozmieszczone w następujących częściach wsi:
- Szyb "Fryderyk" - przy placu zwanym Ładugą;
- Szyb "Karol" - największy ze wszystkich - przy dawnej kuźni;
- Szyb "Klara" - w północnej części wsi, w pobliżu Długoszyna;
- Szyb "Ludwik" - przy samej osadzie.
W 1878 r. zaniechano eksploatacji węgla w Dąbrowie, po czym kopalnie uległy zatopieniu. Przyczyn upadku kopalń dąbrowskich należy szukać w konkurencji węgla z kopalń górnośląskich, który zalał rynki ówczesnej Galicji.

W roku 1811 powstała tutaj huta cynku, opalana węglem kamiennym.

Na początku XIX powstała tu szkoła, z początku kształcono tu przede wszystkim górników, ponieważ analfabeta nie mógł obsługiwać maszyny parowej. Nauczycieli opłacała gmina i częściowo kopalnie. W 1836 roku do szkoły uczęszczało ponad 100 dzieci i 30 górników.

W latach 1815-1846 a więc w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej Dąbrowa wraz z Jaworznem, Jeleniem, Byczyną, Długoszynem i Szczakowa tworzy gminę wiejską z siedzibą wójta w Jaworznie. Łączna liczba mieszkańców 3 718. Numer urzędowy gminy to XIX, w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej było 17 gmin wiejskich i 9 miejskich.

W 1906 w Dąbrowie powstała Galicyjska Huta Szkła Gattermayer i Zahradnik z siedzibą w Jaworznie. Początkowo jako spółka jawna później komandytowa. Istniała do 1912 r.

25 lipca 1918 Mikołaj i Stefan Fargo z Budapesztu i Moes Griffel ze Lwowa utworzyli w Dąbrowie spółkę z o.o. o nazwie Krajowa Huta Szkła "Jaworzno" z siedzibą w Jaworznie (kontynuacja tradycji z przed I wojny światowej). Kapitał spółki ustalono na 400 000 koron.
W 1923 siedziba Krajowej Huty Szkła "Jaworzno" została przeniesiona do Krakowa. Doprecyzowano także nazwę spółki, która brzmiała: Krajowa Huta Szkła w Dąbrowie koło Jaworzna. Rok wcześniej udziały Mikołaj i Stefan Fargo przejął Henryk Lieberfreund.
26 czerwca 1937 Orzeczeniem Ministra Przemysłu i Handlu rozwiązano monopolistyczną umowę pomiędzy właścicielem Huty Szkła w Dąbrowie a firmą Belgijska SA. Decyzja MPiH zmusiła hutę z Dąbrowy do zaprzestania działalności. Ostatecznie Huta Szkła w Dąbrowie uległa likwidacji 17 stycznia 1944 r.

Kościół pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej powstał w latach 1931 - 1932 r. W dniu 5 lipca 1931 r. odbyło się uroczyste poświęcenie kamienia węgielnego budującego się kościółka. W zastępstwie i jako delegat Księcia Metropolity aktu poświęcenia dokonał Dziekan Nowo-Górski Ks. Kanonik Mroczek, wygłaszając przy tej okazji kazanie okolicznościowe i zachęcając wiernych do dalszej i wytrwałej pracy dla chwały Bożej. Następnie ks. kanonik Sitko, proboszcz w Jaworznie, odprawił uroczystą mszę św., podczas której chór kościelny z Jaworzna wykonał kilka utworów religijnych. Bez wszelkiej reklamy, posiedzeń i konferencji komitet, złożony wyłącznie z obywateli miejscowych, zakrzątnął się koło budowy tak dzielnie, że w dniu poświęcenia mury kościółka wznosiły się 4,5 metra ponad teren. Tak owocny wynik pracy przypisać należy w pierwszym rzędzie ściślejszemu Komitetowi, którego sprężyną jest niestrudzony skarbnik ks. Szczepan Muras,, wikary z Jaworzna, pełniący obowiązki katechety szkoły powszechnej w Dąbrowie. Uroczystość zakończono odśpiewaniem chorału "Boże coś Polskę". Plany Kościółka wykonał i budowę prowadzi bezinteresownie P. Alojzy Golasówski, budowniczy z Mysłowic, który ofiarował ponadto 10.000 sztuk cegieł.
6 listopada 1932 roku Książe Metropolita Krakowski Adam Sapieha dokonał poświęcenia kościoła i konsekracji ołtarza. Budowę tego kościoła rozpoczął ks. Muras, nie szczędząc swej kieszeni, ale po czterech miesiącach został proboszczem w Lipniku. Pracę po nim z woli ks. proboszcza Sitki objął ks. Jan Szarek, który przy poparciu parafian i komitetu z p. Szustrem na czele i dzięki swej ofiarności dokończył dzieła.

W latach 30-tych ubiegłego stulecia na terenach lasów dąbrowskich znajdowało się kilkanaście biedaszybów. Głębokość szybików najczęściej nie przekraczała 15 metrów. Eksploatacja biedaszybów pociągła za sobą zniszczenie tutejszego lasu a także opłacalności wydobycia węgla w pobliskich kopalniach. W dobie kryzysu władze w Jaworznie podjęły walkę z biedaszybami. Jak podają źródła ostatnie biedaszyby znikły w Jaworznie w roku 1937.

W latach 1939-45 Dąbrowa Narodowa podobnie jak całe Jaworzno była pod okupacją hitlerowską i wchodziła w skład III Rzeszy.

Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 21 sierpnia 1944 r. uchyla formalnie podział administracyjny okupanta. Po wyzwoleniu Dąbrowa Narodowa wchodzi ponownie w skład gminy Szczakowa.

W 1956 Dąbrowa Narodowa została przyłączona do Jaworzna, w wyniku ustawy przyłączeniowej.

Łubowiec - nazwa prawdopodobnie pochodzi od wyrabianych tu w przeszłości koszów, zwanych łubiankami. Łuba czyli kora dębowa, łubianka - kosz. W 1890 miał tu być tartak, gdzie korowano drzewo na potrzeby kopalni. Wielu mieszkańców wyrabiało kosze, koszyki do zbierania ziemniaków i półkoszyki do chłopskich wozów. Kiedy kopalnie na Dąbrowach wycięły lasy, zaprzestano wyrobu owych koszy.
W źródłach, o Łubowcu a właściwie Lubowcu po raz pierwszy słyszymy w pierwszej połowie XIX wieku, jako niewielkim skupisku domów w Dąbrowie. Obecne osiedle Łubowiec należy do parafii w Dąbrowie Narodowej i historycznie z tą dzielnicą jest związane;

Charakterystyczne obiekty i miejsca:

► Kościół pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej (ul. Emilii Plater 5);
► Sala Królestwa Świadków Jehowy przy ul. Elektryków 2;
► Kościół Adwentystów Dnia Siódmego przy ul. Elektryków;
► Kapliczka pw. św. Barbary z pocz. XIX w., murowana, prostokątna o zaokrąglonych narożnikach z uskokiem, dwuprzęsłowa, sklepienie żagielkowe przedzielone gontem spływającym na pilastry, na zewnątrz na ściankach bocznych lizeny, u góry gzyms profilowany, dach siodełkowy, od frontu okrągła wieżyczka z latarnią na sygnaturę, ul. Dąbrowska, w pobliżu ZS nr 4;
► Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej przy ul. Strażackiej 1;
► Klub "Strażak", ul. Strażacka 1;
► Zespół Szkół nr 4 w Jaworznie przy ul. Spółdzielczej 9;
► Zabytkowy Gmach Szkoły Podstawowej nr 8, ul. Spółdzielcza 9;
► Zabytkowa zabudowa dawnej Huty Szkła. Teren pełni obecnie funkcję o charakterze przemysłowym, ul. Dąbrowska;
► Pomnik ku czci 42 mieszkańców Dąbrowy Narodowej, którzy pomagali więźniom z obozu pracy, za co dostali się do Oświęcimia oraz poległych w obronie Ojczyzny, ul. Strażacka;
► Ogródki działkowe POD "Jaśmin" - miejsce wypoczynku i rekreacji wielu mieszkańców a zarazem dodatkowe, obok otaczającego go lasu, zielone płuca osiedla;
► Cmentarz Dąbrowski - miejsce kultu, refleksji nad życiem doczesnym i wiecznego spoczynku. W latach 90 XX w. został znacznie powiększony.;
► Pomnik poległych górników;
► Przedszkole Miejskie nr 24 z Oddziałami Specjalnymi, ul. Czwartaków 1;
► Krasicki - oddany w 1967 do użytku szyb wydobywczy kop. "Komuna Paryska", która w 1989 r. powróciła do dawnej nazwy "Jan Kanty". Istniał dość długo, bo aż do likwidacji kopalnii. Eksplaatacja kopalni zakończyła się formalnie 31 lipca 2000, a likwidacja potrwała jeszcze około dwóch lat. Obecnie po szybie Krasicki nie ma prawie śladu, przynajmniej powierzchniowo.
► Hałda - duże zwałowisko odpadów pogórniczych. Znajduje się przy ul. Hałdy w okolicy os. Łubowiec. Odpady pochodzą z początku XX wieku i lat późniejszych. W latach 70/80 XX w. była nawet zamieszkana od strony dawnej leśniczówki. Szczyt hałdy porośnięty jest obecnie trawami i brzozami brodawkowatymi. W latach 80 i 90 XX w. częściowo hałda została zdewastowana, w skutek wybierania owych odpadów w celach budowlanych. Skrawek ten jest objęty programem rekultywacji, zatwierdzonym przez UM Jaworzna (2010 r.);
► Cymbał - to część dawnej Dąbrowy, dzisiaj nazwalibyśmy to dzielnicą (w przeszłości Dąbrowa była osobną miejscowością a w okresie okupacji nawet gminą). W okresie władania wsią przez możny ród Ligęzów z Chrzanowa, była tu letnia osada pasterzy-karmników i jęzorów. Wypasali oni stada bydła i znani byli jako grajkowie-piszczkowie i olejkowie. Ci ostatni zbierali wonne zioła i robili wywary na ludzkie dolegliwości.
W/g Czesława Kempińskiego Cymbał może to być zniekształcona nazwa pochodząca od w. camboria, cymboria. W czasach najazdu Tatarów w 1241 r. spędzano nad Przemszę tysiące ludzi w tzw. cymboriach. Były to kloce z drewna z otworami na ludzkie szyje. Jest jeszcze jedno przypuszczenie, że za czasów Henryka Brodatego sprowadzono tu kolonistów, których zwano cymbałami, bo nie znali mowy polskiej;
► Działy - nazwa pochodzi od czasów, kiedy Ignacy Potocki wydzielał w Dąbrowie skrawki ziemi dla robotników, by mogli na owych działkach postawić sobie domy. Owe skrawki ziemi nie były za darmo, górnicy musieli je spłacać, wystepowało przy tym wiele nadużyć, niektórzy przez całe życie nie mogli splacić swojego nadziału;
► Fortuna - to część dawnej Dąbrowy. Przypuszczalnie nazwa pochodzi od imienia córki Ignacego Potockiego, na imie miała właśnie Fortuna. Ów przedsiębiorca właśnie w Dąbrowie zbudował kopalnię o nazwie "Fortuna" a przy niej kolonię dla górników;
► Szczotki - to część dawnej Dąbrowy. Istnieje wersja, że żyli tu garbarze, których zwano "szczotkami", jako, że drucianymi szczotkami oczyszczali skóry. Oczyszczoną skórę odwożono m. in. do garbarni w Krakowie;
► Źródlane pola - na Szczotkach były kiedyś liczne źródła, wypływające z głebi ziemi. Dzialalność górnicza spowodowała, że źródła znikły, wyschły;
► Olejki - część dawnej Dąbrowy, nazwana tak, gdyż żyli tu olejkowie, zielarze - medycy. Zbierali zioła, leczyli okolicznych mieszkańców a swoje cenne wonności wozili nawet na wawelski dwór. Przyjmowała je piękna królewna Sońka, ostatnia żona Władysława Jagiełły i jej synowa królowa Elżbieta;
► Rola jęzorowska - pola rolne, prowadzone niegdyś przez rolnika, karczmarza, młynarza Macieja Jęzora a później przez jego liczne potomstwo i późniejszych właścicieli rolnych. W księgach metrykalnych potomstwo Macieja Jęzora odnotowane jest pod nazwiskiem Jęzorczyk, Maciek, Maćkowy lub Maćkówna. Wszyscy potomkowie opuścili dąbrowskie gospodarstwo i osiedli się w okolicy zwanej Bór Szczakowski, leżący po drugiej stronie Bialej Przemszy. Bór ten z czasem nazwie się Bór Maciek lub Maćkowy. Od 1760 r. pojawi się nazwa Maćki, która w XX w. przyjmie nazwę Maczki, miejscowość będzie później stacją graniczną pomiędzy Rosją a Austrią, zwaną również jako Granicą

bibliografia

Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010