Osiedle Stałe

Osiedle Stałe

Rys historyczny:

Usytuowanie tego osiedla w tym miejscu wcale nie było przypadkowe. Jeden z powodów lokalizacji osiedla było bliskość głównej arterii komunikacyjnej Kraków-Katowice, co umożliwiało by mieszkańcom łatwą komunikację. Drugim powodem było brak prowadzenia na tym terenie prac górniczych głębinowych a więc tereny były właściwie pod tym względem dziewicze. Skały węglonośne nie były eksploatowane, a zatem podstawa osiedla była stała - stąd też nazwa "Osiedle Stałe". Oczywiście jest i także inna teoria nazewnictwa tego osiedla. Po II wojnie św. zaczęto budować m.in. Elektrownię Jaworzno II, a zatem i robotników trzeba było gdzieś zakwaterować, rozwijały się inne zakłady, jak kopalnie, huta szkła, garbarnia, zakłady azotowe, piaskownia, zakłady bieli cynkowej, PKP Szczakowa a więc ówczesne fundamenty PRL, a zatem potrzebne były dodatkowe ręce... i znowuż trzeba było ich gdzieś zakwaterować! A z "lokum" w Jaworznie było kiepsko, oj kiepsko! Na fali "nowych rąk do pracy" powstawały tzw. "Wesołe Miasteczka" czyli skupiska tymczasowych domków, baraków, burs, miejsc tymczasowego bytu w niebycie. Jedno z większych skupisk było m.in. w okolicach obecnego Osiedla Stałego, niepodal budowanej elektrowni. Miejsce zwane onegdyś "Wesołe Miasteczko". I to właśnie m.in. dla tych ludzi postanowiono wybudować nowe osiedle, "stałe" miejsce zamieszkania, Osiedle Stałe!

Osiedle to podobnie jak Osiedle Tadeusza Kościuszki zostało wybudowane w latach 1953-1957 jako tzw. kolonie robotnicze przez Dyrekcję Budowy Osiedli Robotniczych. DBOR wykonywało budowy wielkich bloków w całym kraju, tam gdzie rozwijały się ośrodki przemysłowe, w tym także i Jaworznie. Budownictwo to stanowiło rewolucję w stosunku do tego co już istniało w mieście. Pomimo pewnych niewątpliwych braków w zakresie wykończenia budynków i samym wyglądzie zewnętrznym - samo urządzenie mieszkań i masowość budownictwa świadczy o trosce o jak najlepsze warunki mieszkaniowe, jakie państwo chce zapewnić rozwijającej się klasie robotniczej.

Powstanie w 1960 roku Spółdzielni Mieszkaniowej "Górnik" to nowy rozdział w budownictwie nie tylko Osiedla Stałego ale i całego miasta. Inwestowanie chociażby części środków własnych społeczeństwa było w tych czasach czymś nowym i nie do końca zrozumiałym dla ówczesnego społeczeństwa co odzwierciedlało się w pozyskiwaniu nowych członków spółdzielni. Wymóg założenia spółdzielni wynikał z ustawy o spółdzielniach. Aby zadanie inwestycyjne mogło zostać wprowadzone do planów, spółdzielnia musiała zgromadzić 20% wartości kosztorysowej zadania własnych środków członków. Pierwsze dwa bloki spółdzielcze powstały przy ul. Partyzantów i Oskara Langego. Były to budynki dwu klatkowe, po 18 mieszkań każdy. Do roku 1965 panowała stagnacja w budownictwie spółdzielczym, dopiero uchwała Rady Ministrów z 1965 nadała priorytet budownictwu spółdzielczemu. W 1975 spółdzielnia dysponowała 53 budynkami w Jaworznie, w których znajdowało się 2918 mieszkań. Bankiem który finansował początki budownictwa spółdzielczego w naszym mieście był Bank Inwestycyjny z Chrzanowa. W 1980 roku spółdzielnia administrowała 111 budynkami w których znajdowało się 5932 mieszkań.
Lata 70-te i 80-te XX wieku to rozkwit nowoczesnego budownictwa wielkopłytowego w Jaworznie, w tym także na Osiedlu Stałym. Spółdzielnia Mieszkaniowa "Górnik" w kooperacji z tutejszymi zakładami pracy (KWK "Komuna Paryska", Elektrownia "Jaworzno III") wybudowała kilkadziesiąt nowoczesnych bloków. Bloki te znajdują się przy ulicy Kalinowej i Starowiejskiej. Koniec lat 80-tych i lata 90-te XX w. to ogólny kryzys w branży budowlanej. W latack 90-tych XX w. wybudowano tutaj tylko dwa bloki. Bloki te znajdująsię przy ul. Kalinowej i Starowiejskiej. Obecnie stanowią swoistą enklawę, odgrodzoną od reszty pobliskich bloków. W XXI w. oddano do użytku także dwa bloki przez TBS - znajdują się w widłach ulicy Starowiejskiej i Kalinowej.

Oczywiście w owym czasie nie tylko budowano bloki na osiedlu ale powstawały także inne budynki jak choćby gigantyczny monumentalny budynek kościoła parafialnego (obecnie Sanktuarium MBNP), powstawały liczne sklepy i obiekty użyteczności publicznej jak np. Hala Sportowa MCKiS , Salon Renault Głowacz (obecnie Renault Pietrzak), kręgielnia sportowa elektrowni "Jaworzno III". Wiele obiektów zostało zmodernizowanych jak choćby basen (modernizacja w 1995) czy przekształconych czego przykładem jest dawna przychodnia KWK "Komuna Paryska", w której dzisiaj mieści się Sąd Rejonowy - Wydział Cywilny. W wyniku uwolnienia rynku, kapitalizacji gospodarki, wiele budynków, pomieszczeń sklepowych zmieniło swojego właściciela. Któż nie pamięta Domu Handlowego "Jawor"? Chyba tylko ci najmłodsi. Przechodził on różne metamorfozy. Kiedyś można było tam kupić niemal wszystko "dla domu", tj. sprzęt AGD, meble, ubrania w szerokiej gamie dla dzieci, młodzieży i dorosłych, lampy, przybory i zeszyty dla uczniów, akcesoria elektryczne i wiele różnych przedmiotów. Pod koniec lat 80 można było sobie także dorobić klucz do drzwi czy kłódki. W latach 90 działały tu różne firmy meblowe, obecnie mieści się tu dyskont spożywczy "Biedronka" (czerwiec 2011).

Ciekawostką jest powstanie parafii na Osiedlu Stałym. W roku 1978 jeden z kapłanów zakupił na swoje nazwisko 2 budynki mieszkalne i po przeprowadzonym w tajemnicy remoncie oddał je na kaplicę i salki katechetyczne. Nie obyło się oczywiście bez incydentów ze strony ówczesnych władz i próby zniszczenia miejsca sacrum. Niestety te próby spełzły na niczym. Dwa lata później rozpoczęto budowę potężnej świątyni parafialnej. Ukończono ją w roku 1997 (w 1986 oddano dolną część).
"To wszystko, co się tutaj na Waszym osiedlu dokonało, to dzieło, w którym wszyscy uczestniczymy, jest dziełem Nieustającej, zaiste, Pomocy Matki Chrystusowej" - mówił w kwietniu 1978 r. rozpoczynając na Osiedlu Stałym Nowennę do Matki Bożej Nieustającej Pomocy pielgrzym kard. Karol Wojtyła .
14 czerwca 1999 r.w Sosnowcu został koronowany przez papieża Jana Pawła II wizerunek Matki Boskiej, znajdujący się w tutejszym kościele Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
Papież powiedział wtedy: "Jaworzno specjalnie czekało, czekało ze swoim obrazem Matki Bożej, aż ich biskup zostanie Papieżem, i wtedy go ukoronowali".
27 czerwca 1999 roku odbyła się uroczystość ogłoszenia kościoła - Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

W 2002 został wydany znaczek okolicznościowy przez Pocztę Polskąz serii "Sanktuaria Maryjne" przedstawiający koronowany obraz w Sanktuarium MBNP na Osiedlu Stałym.

Mroczną aczkolwiek wartą wspomnienia przestrogą dla nas wszystkich jest historia "jaworznickiego obozu" lub raczej obozów, bo w miejsce jednego powstawał następny, co zwielokrotniało już niechlubną pamięć o tym miejscu. Mieściły się one w obecnej dzielnicy J-na - Osiedlu Stałym. Obecną część dawnego terenu obozu, niektórzy nazywali kiedyś i dzisiaj także "Osiedle Obóz". Obecnie nazewnictwo rzadko używane ale obecne.
15 czerwca 1943 Niemcy utworzyli tutaj podobóz czyli filię KL Auschwitz-Birkenau - Arbeitslager "NeuDachs" nr 147. Na terenie dzisiejszego Osiedla Stałego na podmokłym terenie powstał obóz o powierzchni 5,5 ha, na którego terenie znajdowały się 22 obiekty. Między innymi odwszalnia, jedyny murowany od początku budynek, kuchnia, szpital, baraki dla więźniów. Więźniowie głównie pracowali w tutejszych kopalniach i przy rozbudowie powstającej elektrowni.
Po wojnie 6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego na podstawie okólnika nr 42 utworzyło Centralne Obozy Pracy, powołując obozy w Warszawie, Poniatowie, Krzesimowie, Potulicach i Jaworznie. Obóz w J-nie powstał najwcześniej ze wszystkich COP bo działał już od lutego 1945 r. Był miejscem więzienia dla żołnierzy AK oraz osób niewygodnych dla komunistów w powojennej Polsce, m.in. Niemców, Ślązaków, Ukraińców, polskich Łemków. Istniał formalnie do roku 1949 a nie formalnie jeszcze do roku 1951 przeradzając się w inny obóz, więzienie...
W tym samym miejscu, a był rok 1951, utworzono więzienie dla młodocianych więźniów politycznych tzw. Progresywne Więzienie dla Młodocianych Przestępców. Działało do 1956 r. W 1991 utworzono Związek Młodocianych Więźniów Politycznych "Jaworzniacy", organizacja pomagająca byłym młodocianym więźniom politycznym i ich rodzinom. Głównym zadaniem organizacji jest utrwalanie pamięci o walce powojennej młodzieży o wolność i niezawisłość Polski.
Po obozie zostały nieliczne zabudowania, które zostały przez władze komunistyczne przebudowane i zaadaptowane do celów mieszkaniowych i edukacyjnych, a także liczne pamiątki, bądź to obecnie znajdujących się we władaniu jaworznickiego muzeum bądź ludzi prywatnych. Ukazało się kilkadziesiąt publikacji związanych z tym miejscem a także wiele książek upamiętniających to miejsce pamięci.

Charakterystyczne obiekty i miejsca:

► Sanktuarium Maryjne - Matki Bożej Nieustającej Pomocy;
► Park im. Lotników Polskich - Miasteczko Komunikacyjne, Amfiteatr Miejski, tor saneczkowy, fontanna;
► Kręgielnia sportowa "K.S. Energetyk" Tauron Wytwarzanie (d. PKE S.A.);
► Stacje Paliw: Łukoil (d. Jet), Lotos (d. Glimar, K&J), Orlen;
► Miasteczko dziecięce przy ADM "Górnik" nr 1;
► Filia Miejskiej Biblioteki Publicznej przy ul. Łukasiewicza (d. budynek restauracji "Mimoza");
► Urząd Pocztowy przy Alei Tysiąclecia;
► Pracownicze Ogrody Działkowe "Tysiąclecia";
► Salon Renault Pietrzak (d. Renault Głowacz);
► Basen kąpielowy (d. PKE S.A.) przy ul. Wojska Polskiego;
► Hala Sportowa MCKiS;
► Hotel "Dalia", ul. Grunwaldzka 285;
► Przedszkole Miejskie nr 2, ul. Oskara Langego 9;
► Przedszkole Miejskie nr 5, ul. Puszkina 5;
► Szkoła Podstawowa nr 5, Ognisko Pracy Pozaszkolnej przy ul. Puszkina 5;
► Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia przy ul. Inwalidów Wojennych 2;
► Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4 przy ul. Starowiejskiej (d. Szkoła Podstawowa nr 17);
► Społeczna Szkoła Podstawowa, Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące Miejskiego Towarzystwa Oświatowego przy ul. Inwalidów Wojennych 1 (d. budynek Domu Kultury "KWK Komuna Paryska", także kina "Związkowiec");
► II Liceum Ogólnokształcące przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie 6;
► Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 ul. Inwalidów Wojennych 16 (d. Zasadnicza Szkoła Górnicza);
► Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4 przy ul. Armii Krajowej (d. "Ekonomik");
► Stadion K.S. "Górnik" Jaworzno przy ul. Wojska Polskiego;
► "MacDonald's" przy Rondzie d. KDM;
► Prokuratura Rejonowa przy ul. Inwalidów Wojennych;
► Hipermarket "Carrefour" (d. Champion) przy Rondzie KDM, ul. Wojska Polskiego 2D;
► Sąd Rejonowy ds. Cywilny przy ul. Inwalidów Wojennych;
► Pawilony postmodernistyczne - ciąg boksów usługowo-handlowych;
► Sklep "Biedronka", dawny Dom Towarowy Jawor;
► Targowisko przy Alei Tysiąclecia;
► Przychodnia Elvita NZOZ Centrum Medyczne "Trójka" ul. Partyzantów 9;
► Wieżowce przy ul. Starowiejskiej, Kalinowej i Sempołowskiej;
► Pomnik "Ofiarom Faszyzmu" z 1939-1945 r., wzniesiony na mogile zbiorowej wojennej więźniów miejscowego podobozu KL Auschwitz-Birkenau rozstrzelanych 17 stycznia 1945 roku przez esesmanów w czasie ewakuacji, ul. Grunwaldzka;
► Głaz z napisem upamiętniający teren, na którym w latach 1951-56 znajdowało się więzienie dla młodocianych więźniów politycznych, ul. Inwalidów Wojennych;
► Ochotnicza Straż Pożarna, ul. Inwalidów Wojennych;
► Budowle po dawnych obozach i więzieniu, ul. Inwalidów Wojennych

bibliografia

Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010