Szczakowa, Góra Piasku

Szczakowa, Góra Piasku, Osiedle Gagarina

Rys historyczny:

Szczakowa - nazwa pochodzi od imienia własnego Szczak i oznacza osadę Szczaka (pierwotnie pisano Szczaków).

Szczakowa, ma łanowy układ gruntów, jak to widać z mapy katastralnej. Dawną część osiedla o zachowanym linearnym kształcie mieszkańcy nazywają dzisiaj "Szczakowa-wieś", podczas gdy nowej części osiedla, które rozbudowało się w pobliżu stacji kolejowej, dają nazwę "Szczakowa-miasto".
Lokację wsi możemy śmiało umieścić w XIV w. Wiadomo, że w 1400 r. osiedlił tu się kmieć szczakowski Stanisław. Po raz pierwszy urząd sołtysi jest poświadczony w 1427 roku, gdy uczciwy Mirosław Byrowa sołtys "de Szczacowa" sprzedał swoją część sołectwa za 10 grzywien swemu bratu przyrodniemu Dziersławowi, także sołtysowi Szczakowej.

W 1497 r. sołectwo szczakowskie zostało skonfiskowane przez króla i nadane szlachcicowi Benedyktowi Pogórskiemu. Po nim odziedziczyła go jego matka Anna, która przyjeła nawet nazwisko Szczakowska. W latach 1501-02 pertraktowała ona z niejakim Bartłomiejem Czelustką w sprawie przekazania mu uprawnień sołtysich. Tenże Czelustka już w 1503 był sołtysem Szczakowej, ale popadł w długi u mieszczanina sławkowskiego Jana Brezdy. Czelustka był sołtysem aż do 1519 r. Zrzekł się urzędu na rzecz Jerzego Brennera, złotnika z Krakowa. W 1531 r. sołtysem był złotnik Hieronim, a w 1543 sołectwo nabył Kaspar Ber za 200 florenów od Grzegorza Zelczara.

Z dokumentu rozgraniczającego wsie królewskie i biskupie, wydanego przez Zygmunta Starego w 1519, wiadomo że Szczakowa była wsią królewską i należała do starostwa będzińskiego.

Szczakowa miała w połowie XV w. połączenie drogowe z Jaworznem, o czym świadczy istnienie mostu szczakowskiego zwanego "Sutnarki" nad Wąwolnicą.

Pod koniec XVI wieku w Szczakowej była jedna karczma z szynkiem gorzałczanym. Sprzedawano w niej piwo sprowadzane ze starościńskiego browaru. W XVIII w. dzierżawił ją nie znany Żyd, na którym spoczywała dokuczliwa powinność podróży na odległość 6 mil. W Szczakowej funkcjonował wówczas browar, a przy nim piekarnia i chlew. W XVI wiecznej Szczakowej odnotowano dwa młyny, z których jeden posiadał koło stępne. Dawna zabudowa przestrzenna Szczakowej to typowa prosta ulicówka z domami usytuowanymi wzdłuż drogi i biegnącymi do niej długimi pasmami pól.

Źródła podają, że w 1743 roku w Szczakowej było 10 domów, a w niespełna 50 lat później już 66.

W 1767 r. powstała tu pierwsza w Polsce kopalnia węgla kamiennego. W kopalni szczakowskiej pracowało wtedy 8 górników, którzy wydobywali rocznie 800 korcy węgla.

W latach 1815-1846 a więc w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej Szczakowa wraz z Jaworznem, Jeleniem, Byczyną, Długoszynem i Dąbrową tworzy gminę wiejską z siedzibą wójta w Jaworznie. Łączna liczba mieszkańców 3 718. Numer urzędowy gminy to XIX, w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej było 17 gmin wiejskich i 9 miejskich.

Rozwój Szczakowej niewątpliwie związany był z budową linii kolejowej czyli tzw. Cesarsko-Królewskiej Uprzywilejowanej Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda, przejazdem pierwszego pociągu i powstaniem dworca w 1847.

W 1849 powstał posterunek pocztowy w Szczakowej. Niedaleko zbiegały się granice trzech mocarstw. Każdy, kto przekraczał w owym czasie granice, musiał przenocować lub chociaż przejechać przez Szczakową.

W 1883 powstaje cementownia "Szczakowa" jako spółka akcyjna. Spółka wykupiła tereny i urządzenia po istniejącej tu małej prywatnej fabryce cementu i przystąpiła do wykonania inwestycji na wielką skalę. W 1885 spółka zatrudniała ok. 200 osób przy rocznej produkcji ok. 4000 ton surowca.

W latach 1883-84 rozpoczęła się budowa kaplicy w Szczakowej. Rada Gminna wydając zezwolenie na założenie cegielni zobowiązała właściciela do ofiarowania na cel przyszłej kaplicy 5000 sztuk cegieł.
W 1895 zawiązał się komitet budowy kościoła w Szczakowej, który wystąpił do Kurii z prośbą o wyrażenie zgody na budowę kościoła i usamodzielnienie się Parafii.
28 czerwca 1898 roku odpowiednie władze wyraziły zgodę na budowę kościoła parafialnego w Szczakowej. Poświęcenia kamienia węgielnego odbyło się 18 września tego roku. Obok kamienia węgielnego wmurowano akt erekcyjny. Napisano w nim m.in., że, "kościół powstał, aby uczcić i potomności przekazać wdzięczną pamięć wielkodusznej Cesarzowej Elżbiety, najdostojniejszej małżonki Cesarza i króla Franciszka Józefa, zgasłej przed ośmioma dniami"...
Stojąca do dzisiaj świątynia powstała w latach 1898-1903. Z tego też czasu pochodzą ołtarze - główny z figurą św. Elżbiety i dwa boczne oraz Droga Krzyżowa, ambona z wyrzeźbionymi postaciami czterech Ewangelistów i 13 głosowe organy.
Uroczyste poświęcenie nowej świątyni odbyło się 19 września 1903 roku. Parafia św. Elżbiety Węgierskiej została erygowana 1 września 1914 roku.
8 września 1921 nastąpiła konsekracja kościoła w Szczakowej. Poświęcenia dokonał biskup Adam Sapiecha. W jakiś czas po konsekracji biskup Sapieha przybył do Szczakowej po raz drugi, by z kolei poświęcić dzwony. Fundatorem jednego z dzwonów był dyrektor cementowni inż. Zdzisław Krudzielski, stąd jeden z dzwonów nosi imię Maria dla uczczenia pamięci jego zmarłej małżonki.
W listopadzie 1998 r. sosnowiecki ordynariusz bp Adam Śmigielski SDB poświęcił soborowy ołtarz w odnowionym kościele w Szczakowej. Odnowa świątyni to owoc odnowy duchowej w parafii. Najważniejsze jest to, że ożywiła się aktywność religijna wśród parafian.
W 2002 r. parafia szczakowska we współpracy z różnymi środowiskami zorganizowała 1 Festyn Elżbietański,którego celem była integracja środowiska. Dzięki Ludziom Dobrej woli ponad 20 Dzieci wyjechało na bezpłatne Kolonie do Zakopanego.
W 2003 r., w 100-lecie powstania kościoła, został poddany gruntownej konserwacji ołtarz główny kościoła, przeprowadzona została konserwacja wieży i zewnętrznych murów świątyni. Odnowione zostały stacje drogi krzyżowej, ławki oraz drzwi.

3 lipca 1896 na mocy tzw. małomiasteczkowej ustawy Szczakowa uzyskała prawa gminy miejskiej. Oznaczało to m. in. to, że naczelnik gminy nosi tytuł burmistrza. Z ustawy wynika, że ustawa wchodzi w życie po 6 miesiącach od podpisania przez cesarza (tzw. vacatio legis).

W Szczakowej były zainstalowane pierwsze latarnie gazowe w parafii jaworznickiej.

W 1956 została przyłączona do Jaworzna, w wyniku ustawy przyłączeniowej.

Od roku 2000 działa Koło Miłośników Szczakowej przy Towarzystwie Przyjaciół Miasta Jaworzna, prowadzące działalność społeczno-kulturalną, kultywujące tradycje historyczne i propagujące wiedzę o historii miejscowości wśród młodzieży i dorosłych.

Od września 2006 w parafii szczakowskiej zaczęła działać świetlica dla dzieci, tzw. MAPET - Mała Akademia Pracy Ekstremalnie Twórczej. Wychowawcy starają się, aby dzieci mogły pożytecznie i atrakcyjnie przeżywać swój wolny czas. MAPET jest otwarty w każdą sobotę od godz. 10 do 13. Oprócz tego, w ciągu tygodnia odbywają się zajęcia z języka angielskiego, zajęcia rozwijające umiejętność czytania, a także korepetycje z matematyki. Zachęcamy dzieci do udziału w organizowanych przez MAPET różnych konkursach plastycznych.

W 2006 roku parafia szczakowska zdecydowała się na zorganizowanie I Bezalkoholowego Sylwestra. W imprezie uczestniczyło ponad 50 par z Jaworzna i spoza miasta. Bal rozpoczął się o 20.30.

Abp Kazimierz Nycz metropolitą Warszawy (od 3 marca 2007) w latach 1973-1975 był wikariuszem w parafii Jaworzno-Szczakowa. Święcenia kapłańskie otrzymał 20 maja 1973 roku.

Góra Piasku (piaskowa) to nazwa pochodząca od piaskowej wydmy od strony Niedzielisk (wcześniej osiedle nazywało się Szczakowa-Wieś, natomiast ta część bliżej dworca Szczakowa-Miasto).
Góra Piasku to wzgórze między Sodową (Sędową) Górą a d. Szczakową-Wieś. Nazwa była już datowana w 1700 r. a w 1780 dodano do tej nazwy piaskowa. W tym czasie wiedeński bankier Tughendhat zbudował tu sztolnię, gdzie wydobywano węgiel. Na samym wzgórzu i w stronę Maczek wybudowano drewniane maleńkiche domki, składających się z izby i kuchni. Budowano je na wapiennej podmurówce z piwnicą. Kilka domostw pozostało do współczesności. Około 1800 r. istniał tu maleńki drewniany kościółek.

Osiedle Gagarina. Osiedle to powstało w latach 1960-1970. Kiedy przybywało mieszkańców w Szczakowej, władze miasta zbudowały tu nowe osiedle na terenie nasłonecznionym dla pracowników Cementowni, Garbarni i dla kolejarzy. W 1945 rozwinęła się stąd ofensywa wojsk radzieckich w kierunku Jaworzna. Nazwa jest ku czci radzieckiego kosmonauty Jurija Gagarina.

Charakterystyczne obiekty i miejsca:

► Kościół pod wezwaniem św. Elżbiety Węgierskiej, ul. Jana III Sobieskiego 1;
► Dworzec Kolejowy, ul. Kolejarzy;
► Lokomotywownia PKP, ul. Kolejarzy/Batorego;
► Ogródki Działkowe POD "Tlenka";
► Ogródki Działkowe POD "Górnik";
► Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy;
► Stadion K.S. Szczakowianka;
► Filia Biblioteki Miejskiej, Góra Piasku, ul. Jaworznicka 3;
► Filia Biblioteki Miejskiej, Szczakowa, ul. Jagiellońska 3;
► Klub "Senior", ul. Jagiellońska 70;
► Urząd Pocztowy nr 2, ul Kolejarzy 20;
► Gimnazjum nr 7, ul. Koszarowa 20;
► Klub "Szczak", ul. Jaworznicka 27;
► Zespół Szkół nr 2, ul. Batorego 82;
► Zespół Szkół nr 3, ul. Koszarowa 20;
► Szkoła Podstawowa nr 9, ul. Batorego 48;
► Środowiskowy Hufiec Pracy, ul. Stefana Batorego 82;
► Garbarnia "Szczakowa" S.A., ul. Szklarska 5;
► Huta Szkła Okiennego "Szczakowa" S.A., ul. Kolejarzy 81;
► Best-Pest sp.j. ZPUH. Świętosławscy M.J., ul. Moździerzowców 6b;
► Hałda Sodowa, powstała w latach 1885 -1909, to zwał odpadów po produkcji sody kalcynowanej metoda Solvay'a, tzw. Wapniówka. Położona jest na wschód od ulicy Stefana Batorego. Zwał zajmuje powierzchnię około 3,3 ha. Na zwałowisku specyficzne warunki glebowe przyczyniły się do wykształcenia zbiorowiska o charakterze kwiecistej murawy. Flora tego niewielkiego pod względem zajmowanej powierzchni zwału liczy blisko 140 gatunków. W składzie gatunkowym flory znajduje się wiele gatunków lokalnie i regionalnie rzadkich, w tym 7 gatunków storczyków;
► Rzeka Biała Przemsza , potok Kozi Bród i Kanał Główny;

bibliografia

Ostatnia aktualizacja : 31.12.2010